Niewątpliwie wyznacznikiem wysokiej otwartości galerii, muzeów, czy też archiwów na współczesne potrzeby odwiedzających jest udostępnienie zbiorów w trybie online na stronach internetowych. Jest to opcja spotykana relatywnie często w zagranicznych muzeach i podobnych tego typu instytucjach, a w ostatnich kilku latach zdecydowanie wkraczająca na grunt muzealnictwa (wystawiennictwa) krajowego. Można powiedzieć, że jest to naturalne działanie, dostosowane do postępu naszych czasów, ponieważ podejście takie istotnie rozszerza zarówno grono „zwiedzających”, pozwalając im na poznanie lokalnej historii danego regionu, czasami odległego terytorialnie, a jednocześnie podnosi prestiż danego muzeum i jest doskonałą jego promocją. Na portalu Sigillarium.pl od samego początku jego funkcjonowania, jednym z głównych celów była prezentacja tłoków pieczętnych znajdujących się w prywatnych zbiorach w celu udostępnienia tych artefaktów masowemu odbiorcy. Od września br. w Galerii Sigilarium.pl znajduje się już ponad 800 zdjęć tłoków pieczętnych z Polski i ziem historycznie z nią związanych, które dostępne są dla miłośników sfragistyki na całym świecie.
Dlatego też bardzo cieszy inicjatywa Muzeum Narodowego w Kielcach, że wśród zaprezentowanych online prawie 4 300 eksponatów z wielu dziedzin, dostępna jest m.in. grupa 36 ciekawych tłoków pieczętnych. Pochodzą one z różnych okresów, tj. od XVII do XX wieku. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że przedstawienie tych obiektów, jak i towarzyszących im informacji (opisów), zostało wykonane na bardzo dobrym poziomie, szczególnie z kolekcjonerskiego punktu widzenia. Podawane są zarówno szczegółowe wymiary tłoka, jego datowanie oraz – tam gdzie jest to możliwe – wskazywany jest wytwórca.
Wśród najstarszych zaprezentowanych obiektów są: tłok pieczętny połączonych cechów ślusarzy, kowali, konwisarzy i mieczników z Wiślicy (ryc. 1), tłok pieczętny cechu garncarzy z Sieradza (ryc. 2), a także tłok pieczętny starosty chęcińskiego Jana Klemensa Branickiego (ryc. 3). Natomiast wśród tłoków z XVIII w. w zbiorze znajdują się m.in. tłok kościoła parafialnego pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Żarnowcu datowany na 1749 r. (ryc. 4), tłok komory celnej z 1729 r. (ryc. 5) oraz tłok pieczętny Rady Miejskiej Kielc z 1780 r. (ryc. 6).
Ryc. 1. Tłok pieczętny połączonych cechów ślusarzy, kowali, konwisarzy i mieczników z Wiślicy (fot. MNK).
Ryc. 2. Tłok pieczętny cechu garncarzy z Sieradza (fot. MNK).
Ryc. 3. Tłok pieczętny starosty chęcińskiego Jana Klemensa Branickiego (fot. MNK).
Ryc. 4. Tłok pieczętny kościoła parafialnego pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny
w Żarnowcu, 1749 r. (fot. MNK).
Ryc. 5. Tłok pieczętny komory celnej z 1729 r. (fot. MNK).
Ryc. 6. Tłok pieczętny Rady Miejskiej Kielc z 1780 r. (fot. MNK).
Prezentując informacje o zbiorach MN w Kielcach warto jeszcze odnieść się do jednego z wymienionych powyżej tłoków i nieco przybliżyć postać Jana Klemensa Branickiego (1689-1771), ponieważ był to jeden z największych polskich magnatów XVIII w. (ryc. 7). W trakcie swojego życia sprawował m.in. funkcje: miecznika wielkiego koronnego, hetmana wielkiego koronnego, a także wojewody krakowskiego. Był właścicielem 12 miast, 257 wsi i 17 pałaców oraz ostatnim męskim przedstawicielem rodu Branickich herbu Gryf. Ocena Jana Klemensa Branickiego jako postaci historycznej nie jest jednoznaczna. Był typowym przedstawicielem XVIII-wiecznej magnaterii z jej przywarami. Nie można mu jednak odmówić patriotyzmu, który należy rozumieć w swoisty sposób, ponieważ był zdominowany przez koneksje i osobiste ambicje. Sytuacje te często powodowały w jego przypadku dostosowywanie działań politycznych do prywatnych zamiarów i oczekiwań. Nie jest to jednak odosobniona osobowość magnata, ponieważ na porządku dziennym były w tamtym okresie próby wykorzystywania pomocy obcych dworów i wojsk, co nie wyróżniało pod tym kątem Branickiego (na niekorzyść) w stosunku do jego głównych przeciwników, czyli familii Czartoryskich.
Ryc. 7. Jan Klemens Branicki,
mal. Louis de Silvestre, 1735,
(fot. Z. Reszka, Muzeum Pałacu Jana III
w Wilanowie).
Warto jeszcze podkreślić, że w 1745 r. Jak Klemens Branicki założył w Białymstoku pierwszą w Polsce uczelnię wojskową – Wojskową Szkołę Budownictwa i Inżynierii. Należy także pamiętać, że linia Branickich z Białegostoku (herbu Gryf) to inna gałąź niż rodzina Branickich pochodzenia ruskiego (herbu Korczak) – czyli rodzina późniejszego hetmana wielkiego i targowiczanina Franciszka Ksawerego Branickiego.
Największą część zbioru MN w Kielcach stanowią tłoki pochodzące z XIX w. (28 sztuk). Wśród nich znajdują się m.in.: tłok Floryana Choynackiego – pisarza akt departamentu krakowskiego z okresu Księstwa Warszawskiego (ryc. 8), klasztoru bernardynów w Strzegocinie z ok. 1800 r. (ryc. 9), Urzędu Starszych Zgromadzenia Kupieckiego w Kielcach (ryc. 10), Naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego (ryc. 11). Zbiór zawiera również pieczęć szlachecką hrabiego Romana Morstina, a także tłoki imienne i inicjałowe.
Ryc. 8. Tłok Floryana Choynackiego, pisarza akt departamentu krakowskiego
(fot. MNK).
Ryc. 9. Tłok pieczętny klasztoru bernardynów w Strzegocinie,
ok. 1800 r. (fot. MNK).
Ryc. 10. Tłok pieczętny Urzędu Starszych Zgromadzenia Kupieckiego w Kielcach (fot. MNK).
Ryc. 11. Tłok pieczętny Naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego (fot. MNK).
Zapraszamy do odwiedzenia strony Muzeum Narodowego w Kielcach i zapoznania się z pozostałą częścią zbioru.
Ponieważ nie zawsze, ze względów ograniczeń czasowych, jesteśmy w stanie wychwycić wszystkie ciekawe informacje, jakie publikowane są w internecie na temat tłoków pieczętnych, dlatego przy tej okazji ponownie zachęcamy sympatyków sfragistyki, aby podsyłali do nas ciekawe linki w tym zakresie na adres: sigillarium@gmail.com
P.S.
Na koniec drobna uwaga techniczna dla osób, które zdecydują się odwiedzić stronę internetową MN w Kielcach. W celu zapoznania się z obrazem napieczętnym umieszczonym na matrycy danego tłoka, należy kliknąć dwa razy na zdjęcie prezentujące uchwyt tłoka, a następnie przewinąć strzałką w prawo w celu wyświetlenia fotografii z matrycą.