---

Marek Adamczewski
ORCID ID: 0000-0002-7230-5220
Uniwersytet Łódzki
E-mail: ada.marek@interia.pl

Geneza i znaczenie godła państwowego. Uwagi historyka i heraldyka
w sprawie artykułu 28. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.
i artykułu 2 projektu ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej z 2021 r.

Słowa kluczowe: Orzeł Biały, godło państwowe, polskie symbole państwowe, Konstytucja RP
Keywords: White Eagle, state emblem, Polish state symbols, Constitution of the Republic of Poland

Streszczenie
Od 1952 lub 1955 r. Polska nie ma – w sensie prawnym – herbu. Jego funkcję pełni godło. Usunięcie po zmianach ustrojowych herbu z przepisów wydawało się represją wobec Orła Białego, symbolu państwowości polskiej od 1295 r., wynikającą z wrogości wówczas rządzących Polską wobec „feudalnego” herbu. Analizując tę rzecz z innej strony, można dowodzić, że upraszczając w 1955 r. przepis o godłach Rzeczypospolitej z 1927 r., ówczesny prawodawca zniszczył jego heraldyczną poprawność.
    Obowiązujący od 1997 r. przepis konstytucyjny o godle Rzeczypospolitej (art. 28) uniemożliwia – jak niektórzy odczytują ten artykuł – stworzenie za pomocą ustawy herbu państwowego i innych symboli (np. chorągwi Rzeczypospolitej) z zespołu historycznych znaków Polski. Autorzy projektu Ustawy o symbolach państwowych w 2021 r. uznali, że art. 28. Konstytucji nie zabrania poszerzenia zespołu symboli i – wobec takiej interpretacji – spróbowali przywrócić Polsce herb i chorągiew. Zostali za to skrytykowani, a projekt ustawy o symbolach państwowych – także z innych powodów – został odrzucony.
    Analiza leksykalna znaczenia słowa godła i ujawnienie powodów, którymi kierowali się twórcy przepisów heraldycznych z międzywojnia podczas dobierania słów do tworzonych wówczas przepisów, potwierdza – zdaniem historyka – racjonalność interpretacji art. 28. Konstytucji, którą zaproponowano w 2021 r. Jeśli ustalenia z artykułu o genezie i znaczeniu godła w sprawie szerokiego rozumienia słowa godło przekonają prawników i legislatorów, to droga do napisania nowej ustawy o Orle Białym, zgodnej z oczekiwaniami historyków i poprawnej w zakresie przepisów, zostanie otwarta.

I.
Prawnicy, historycy i heraldycy w pracy zawodowej posługują się słowem. Wykorzystują słowa, terminy, pojęcia i określenia specjalistyczne, aby opisać odpowiedni fragment rzeczywistości uporządkowany przepisami lub – jak historycy – opowiedzieć o swoim wyobrażeniu przeszłości. Precyzja opisu jest niezbędna do przedstawiania przemyśleń, tak aby były one zrozumiałe dla innych uczestników rozmowy, dyskusji, wykładu czy postępowania sądowego. Jednoznaczność przyjętej terminologii umożliwia prowadzenie badań i zrozumiałą publikację wyników tychże. O ile ustalenie terminologii w ramach jednej dyscypliny jest możliwe, to stworzenie wspólnej platformy porozumiewania się specjalistów z różnych dyscyplin (szczególnie gdy słownictwo dyscypliny zostało ukształtowane w przeszłości) jest zadaniem złożonym.
    Do obserwacji ogólnych dodać trzeba szczegóły właściwe dla polskiego prawa heraldycznego¹. Jego przepisy powinny – tak powie historyk – uwzględniać zwyczaje heraldyczne właściwe dla znaków Polski i Polaków. Zwyczajem heraldycznym – dla historyka – jest słownictwo heraldyczne, czyli słowa, pojęcia, zwroty, terminy i określenia specjalistyczne wykorzystywane w przeszłości do opisu Orła Białego, a które użyte współcześnie nawiązywałyby do ponad 700-letniej historii herbu Polski.
    W prezentowanym tekście zamierzam – z perspektywy historyka – przedstawić motywy, okoliczności i uwarunkowania, które skłoniły twórców przepisów o polskich znakach państwowych do zastosowania w nich takich, a nie innych słów, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych z zakresu heraldyki i nauk jej pokrewnych.

II.
Terminologia heraldyczno-prawna, ukształtowana w międzywojniu (szczególnie w rozporządzeniu z grudnia 1927 r.), została wykorzystana w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej do napisania przepisów o godle z 1955 i 1980 r. Przepisy te zostały generalnie zaakceptowane w rzeczywistości ukształtowanej po zmianach ustrojowych z 1989 i 1990 r. Prawnicy (chyba w większości) uznają, że długie wykorzystywanie tych samych lub prawie tych samych słów, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych z zakresu heraldyki w przepisach ugruntowało je w doktrynie prawnej. Z tego między innymi powodu radykalna zmiana rozumienia kluczowych słów przepisów heraldycznych, zaproponowana w 2021 r. w projekcie Ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej, nie została zaakceptowana².
    Negatywne opinie na temat m.in. terminologii współczesnych przepisów heraldycznych wraz z postulatem ich korekty zgłaszali Marcin M. Wiszowaty³ i Radosław Grabowski⁴, przedstawiciele nauk prawnych. Radosław Grabowski użycie określenia godło w opisie herbu Rzeczypospolitej uznał za „błąd nazewniczy”⁵, który „nie służy dobrze powadze państwa”⁶. Marcin M. Wiszowaty i Radosław Grabowski podejmowali tematykę prawno-heraldyczną, która – niestety – nie zainteresowała specjalnie prawników i historyków prawa⁷.
    Wyjaśnienie okoliczności włączenia słowa godło do polskiego prawa heraldycznego może przyczynić się do ustalenia wspólnego historyczno-prawniczego rozumienia terminologii, niezbędnej do zredagowania nowoczesnej ustawy o Orle Białym. Obowiązująca dziś ustawa z 1980 r. o godle (z późniejszymi zmianami) wymaga korekty. Dwie próby opracowania nowej ustawy o Orle Białym (2005, 2021) nie przyniosły zmiany przepisów, a niepowodzenia obu prób wiązać należy między innymi z heraldycznym słownictwem specjalistycznymi w kontekście art. 28. Konstytucji. Upraszczając, zadać należy pytanie, czy art. 28. Konstytucji zawiera w sobie potencjał do wykreowania za pomocą ustawy trzech historycznie uzasadnionych godeł Rzeczypospolitej – herbu, chorągwi i pieczęci.
    Badanie genezy i znaczenia zwrotu godło państwowe, obecnego w obowiązujących przepisach, prowadzić należy w długim trwaniu. Analizę słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych użytych w prawnych tekstach historycznych, należy przeprowadzić za pomocą słowników i encyklopedii współczesnych powstaniu badanych tekstów prawnych, a nie na podstawie słowników i encyklopedii współczesnych prowadzonej analizie. Te ostatnie bowiem, zawierając interesujące i ważne dane, uczynią wnioskowanie prawno-historyczne ahistorycznym.
    Równie ważna jak badanie znaczenia poszczególnych słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych jest analiza w ujęciu historycznym treści i układu tekstów prawnych, szczególnie, gdy znaczne fragmenty przepisów późniejszych są kopią przepisów wcześniejszych. Na przykład po analizie rozporządzenia grudniowego z 1927 r. nie można stwierdzić, że w 1952 r. herb państwa polskiego został nazwany – jako swoiste novum – godłem⁸. Od grudnia 1927 r. Orzeł Biały był herbem Rzeczypospolitej i jednocześnie pierwszym godłem Rzeczypospolitej. Ta dwoista natura herbu Rzeczypospolitej jest konsekwencją ustalania w grudniu 1927 r. hierarchii i terminologii polskich znaków państwowych.
    Zasób leksykalny i pojęciowy dziś obowiązującego prawa heraldycznego (ustawa z 1980 r. z późniejszymi zmianami, Konstytucja z 1997 r.) został ukształtowany przez naśladowanie i kopiowanie wcześniej przyjętych przepisów, to jest: Konstytucji (1952), ustawy (1919), rozporządzenia (1927) i dekretu (1955). Inaczej zaprojektowane niż ustawa o godle z 1980 r. (z późniejszymi zmianami) ustawa o znakach Polski i Polaków w 2005 r. i ustawa o symbolach Rzeczypospolitej z 2021 r., wprowadzające między innymi przepis o herbie i chorągwi Rzeczypospolitej zostały odrzucone. O porzuceniu projektów z 2005 i 2021 r. zdecydowała ta sama przesłanka, to jest wątpliwość czy określenie godło Rzeczpospolitej z artykułu 28. Konstytucji umożliwia wprowadzenie do polskich przepisów słowa herb i pozwala na rozszerzenie katalogu znaków Rzeczypospolitej o chorągiew Rzeczypospolitej i być może także o pieczęć wielką Rzeczypospolitej. Projekty z 2005 i 2021 r. próbowały taką korektę i takie rozszerzenie przeprowadzić.
    Równie ważne jak poznanie znaczenia słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych występujących w polskim prawie heraldycznym jest odtworzenie intencji, przyczyn i powodów, które zdecydowały, że prawodawca w przeszłości, redagując przepisy polskiego prawa heraldycznego, wybrał te, a nie inne terminy. Ustalenie intencji legislatorów z przeszłości ma znaczenie dla legislatorów współczesnych. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby heraldyczne rozwiązania z przeszłości (jeśli są akceptowane) zredagować dziś w nowoczesnym języku, zachowując historycznie uzasadnione treści.
    Kluczowe pytanie dla rozważań na temat słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych występujących w polskim prawie heraldycznym dotyczy przyczyn, które spowodowały, że z historycznej i prawnej rywalizacji trzech słów dobrze opisujących Orła Białego, to jest znaku, godła i herbu zwycięsko – w sensie obecności we współczesnych przepisach – wyszło godło.
    Znak, godło i herb nie zostały przywołane przypadkowo. W 1846 r. władze powstania krakowskiego wydały przepis w sprawie symboli Rzeczypospolitej⁹. Przywołany przepis jest znany w wersji pierwotnej i w dwóch późniejszych publikacjach. W trzech tekstach tego samego prawa zostały użyte trzy różne określenia. W tekście pierwotnym czytamy o godle narodowym, którym jest zarówno kolor biały z amarantowym, jak również orzeł biały na tle amarantowym. W drugiej publikacji aktu z 1846 r. mowa jest o kolorze narodowym (białym i amarantowym) i herbie – orle białym na czerwonym polu, a w trzeciej – czytamy o znakach narodowych, tj. o barwie białej i purpurowej i o orle białym na purpurowym polu.
    Analizę znaczenia użytych słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych występujących w krakowskich przepisach z 1846 r. można prowadzić, poszukując głębszego sensu ich redakcji, jak również można je zreferować, uwzględniając polską niestaranność opisu heraldycznego. Można też rozważyć, czy pierwsze, kompleksowe (na miarę czasu i miejsca) przepisy prawa heraldycznego z 1846 r. nie wpłynęły na treść pierwszej ustawy o godłach II Rzeczypospolitej z 1919 r.
    Jeżeli ustawa z 1919 r. o godłach Rzeczypospolitej powstała w związku z pierwotnym brzmieniem przepisu z 1846 r. w takim sensie, że przepis z 1846 r. został skopiowany przez autorów pierwszego prawa heraldycznego II Rzeczypospolitej, to dalsze rozważania z zakresu słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych mają mniejszą moc niż gdyby u progu 2. Niepodległości legislatorzy pracowali niezależnie.
    W rozważaniach dotyczących słów, pojęć, zwrotów, terminów i określeń specjalistycznych występujących w dawnym i we współczesnym polskim prawie heraldycznym kluczowe znaczenie ma konfrontacja godła występującego w języku heraldycznym z godłem wykorzystywanym w języku potocznym i prawnym. W języku heraldycznym godło jest wystylizowanym według reguł heraldycznych rysunkiem osoby, zwierzęcia, rośliny, ciała niebieskiego, wody, ziemi, przedmiotu itp. lub figurą geometryczną w tarczy herbowej. W takim rozumieniu godło jest częścią herbu.
    W dyskusji o dwóch gołdach – godle potocznym i godle heraldycznym – milcząco przyjmujemy, że godło herbowe jest „odwiecznym” określeniem heraldycznym. Godło w znaczeniu heraldycznym jest jednak (w języku polskim) wytworem naukowej historiografii. Ustalenie chronologii narodzin godła w znaczeniu heraldycznym wymaga uważnego przepatrzenia starych tekstów o naturze i budowie herbów.
    Sondażowe badanie w tym zakresie dostarczyło garść argumentów za stwierdzeniem, że być może pierwsze określenie obrazu w tarczy za pomocą słowa godło znajduje się w pracy Joachima Lelewela z 1856 r. Zdanie istotne dla tu prowadzonych rozważań brzmi: „Bez wątpienia, że jistotą herbów, są na tych tarczach mieszczone godła, rozmajite zwierzęta, ziemskie i niebieskie ciała, przedmioty i postaci rozliczne”¹⁰.
    Godło w znaczeniu heraldycznym zostało przyjęte przez redagujących słowniki i encyklopedie¹¹, a także zaczęło pojawiać się w literaturze naukowej. W 1924 r. Władysław Semkowicz, opisując polskie herby historyczne, napisał: „W heraldyce polskiej (…) należy rozróżnić dwie części składowe: znamię wzrokowe – obraz jakiegoś przedmiotu, umieszczonego na tarczy oraz na hełmie, a następnie znamię słuchowe w postaci t.zw. zawołania, czyli proklamacji. Znamię wzrokowe składa się z dwóch głównych części: w tarczy jest właściwy herb, na tarczy zaś znajduje się klejnot”¹². W innej części tej samej pracy Władysław Semkowicz wykorzystał słowo godło w znaczeniu godła heraldycznego.
    W tym miejscu porzucam naukową heraldykę i jej terminologię. Dla celu, który realizuję wystarczy odnotować znaczenia godła w popularnych słownikach językowych i popularnych encyklopediach. Pojęcia z zakresu heraldyki obecne w słownikach językowych w niewielkim stopniu zostały ukształtowane przez język heraldyki naukowej. Wpływ na ich treść miały teksty literackie i popularno-naukowe. Inaczej redagowane były hasła w słownikach tematycznych i w encyklopediach. W ich przypadku zauważalny jest komponent naukowy i prawny.
    Jeśli Autorzy ustawy o godłach z 1919 r. i rozporządzenia o godłach z 1927 r. zastanawiali się nad doborem słów do tworzonych przepisów, to hasła słownikowe i encyklopedyczne były ich podstawowym źródłem wiedzy. Na uwagę zasługują słowniki i encyklopedie z XIX w., ale przede wszystkim z 1. poł. XX w.
    W pierwszych latach XIX w. Samuel B. Linde wśród różnych znaczeń „godła” wymienił: „znak uzgodniony”, „znak umówiony”, „znak (między przyjaciółmi) do uczty, biesiady”, ale także – w znaczeniu wojskowo-wojennym – „hasło”¹³. Tym samym Samuel B. Linde przytoczył znaczenia godła z XVI w.¹⁴. Staropolskie godło mogło mieć formę dźwiękową, co też uchwyciły niektóre słowniki¹⁵.
    W 1900 r. w Słowniku języka polskiego pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego można przeczytać: „Godło (…) hasło wojenne i znak chorągiewny wspólny całej drużynie rycerskiej, który następnie stał się nazwą herbu”¹⁶ Z tego zdania nie wynika, że godło stało się herbem, ale że godło (obraz) dało początek nazwie konkretnego herbu. Znaczenie dla rozważań ma też przywołany w Słowniku… z 1900 r. cytat ze Stanisława Sarnickiego (zm. 1597), który napisał: „herby narodów pewnych, które starą łaciną zową proclama, po polsku G[odło]” „Proklama” w tym cytacie jest bardziej nazwą niż obrazem. Rozważania z 1900 r. zmienia krótkie stwierdzenie na końcu analizowanego hasła: „Syrena, G[odło] Warszawy (= herb)”¹⁷ Pomiędzy godłem i herbem został postawiony – dosłownie i w przenośni – znak równości.
    Na przełomie XIX i XX w. zmienił się sposób rozumienia godła. Obecny w nim wcześniej pierwiastek dźwiękowy (lub napisowy) został zmarginalizowany i godło zaczęło być przeważnie łączone z obrazami. O zakończeniu ewolucji znaczenia godła w kierunku zapoczątkowanym w XIX w. (obraz) świadczą hasła w słownikach języka polskiego pod redakcją Witolda J. Doroszewskiego¹⁸ i pod redakcją Mieczysława Szymczaka¹⁹.
    W słowniku pod redakcją Witolda J. Doroszewskiego (w związku z przywołaniem w nim dawnych tekstów) są podane znaczenia godła, które odnoszą się do sfery dźwiękowej (lub napisowej) właściwej dla dawnych znaczeń godła. Chodzi tu o odniesienie do stwierdzenia Adama K. Czartoryskiego z 1812 r. „Godło, dawne słowo polskie, znaczyło napis lub obraz na tarczy u dawnych rycerzów”. Znaczenia godła w cytacie ze słownika nie jest oczywiste. Jego zrozumienie wymaga zapoznania się z tekstem źródłowym. Oryginalny fragment brzmi: „…ci…, co się wybierali do świątyni pamięci gościńcem nauki, starali się zawsze naytaniey i jak naymniejszym kosztem pracy i przypilnowania odbyć tę podróż; woląc brać za godło, „byleśmy mieli pozor żeśmy coś zrobili”…”²⁰. Zachowując sens zdania, można zastąpić słowo godło słowem hasło, ewentualnie słowami: dewiza lub motto. Autor rozprawy, podejrzewając, że całość może być niejasna, skomplikował rzecz, dodając częściowo już znane: „Godło, dawne słowo polskie, znaczyło napis, lub obraz na tarczy u dawnych rycerzów, na przykład: Tankred obrał sobie był za godło „miłość” i „sława”; inny, racę na tarczy wymalowaną z napisem… „niech pęknę bylem w górę poszła”. Godło w języku polskim toż samo znaczy, co dewiz (devise) w francuskim”²¹.
    Rywalizację dwóch znaczeń godła dobrze oddaje zestawienie treści haseł słownikowych i encyklopedycznych z 1. poł. XX w. Michał Arct w 1916 r. w słowniku ilustrowanym przywoływał znaczenia godła związane z sferą dźwiękową (lub napisową)²², nie pomijając znaczeń związanych ze sferą obrazową. To samo wyjaśnienie godła Michał Arct powtórzył w małym słowniku z 1936 r.²³ Inną drogą podążyli redagujący hasło „Godło” w Encyklopedii popularnej ilustrowanej z 1910 r., eliminując odniesienia godła do sfery dźwiękowej (lub napisowej)²⁴.

III.
Po przedstawieniu zasobu leksykalnego słów, pojęć, terminów i określeń specjalistycznych z zakresu heraldyki z XIX i 1. poł. XX w. rozważyć należy, w jaki sposób twórcy przepisów herbowych z 1919 r., a przede wszystkim z 1927 r. wykorzystali te dane.
    Twórcy polskiego prawa heraldycznego z międzywojnia – po zaprojektowaniu wzorów symboli czy też znaków dla władz i urzędów państwowych – dążyli do uporządkowania tych zaprojektowanych symboli czy też znaków w hierarchicznym systemie, złożonym z wyodrębnionych zbiorów symboli, opatrzonych niepowtarzalną nazwą. Analizując pod tym kątem rozporządzenie z 1927 r. w redakcji z 1938 r.²⁵ można wyróżnić: 1. godła państwowe²⁶, 2. barwy państwowe, 3. oznaki, 4. flagi i bandery i 5. pieczęcie. Na podstawie innych przepisów powstały: 1. znaki²⁷ i 2. odznaki²⁸. Zbiór godeł państwowych tworzyły: 1. herb państwowy i 2. chorągiew Rzeczypospolitej.
    Dochodzimy do pytania o powody, które zdecydowały o przyjęciu nazwy godła państwowe dla wyróżnienia zbioru naczelnych symboli państwowości polskiej. O wyborze nazwy godła państwowe w 1919 r. zdecydowali wojskowi. W ich kręgu powstała pierwsza wersja ustawy o godłach z 1919 r. Nie znam odpowiedzi na pytanie o przebieg procesu redagowania ustawy. Być może wybór wojskowych był spontaniczny, ale mógł być też konsekwencją dojrzałego namysłu.
    Znaczenie podczas podejmowania decyzji mogły mieć uwagi o klasyfikacji nauk o symbolach (głównie) obrazowych. W Wielkiej encyklopedii powszechnej ilustrowanej z 1901 r.²⁹ heraldyka została uznana za część godlarstwa. Godlarstwo obejmowało pierwotnie wszystkie dyscypliny badające symbole odbierane wzrokiem. Godlarstwo było więc dyscypliną, w ramach której mogli pracować badacze zajmujący się herbami i znakami chorągiewnymi.
    Innych argumentów dostarcza opisana w 1900 r. w encyklopedii Samuela Olgelbranda odmienność godeł i herbów, wyprowadzona z koncepcji gminowładztwa słowiańskiego ³⁰. Godła miały być symbolami przedchrześcijańskich gmin słowiańskich. W tej koncepcji godło było pierwotnym znakiem rodzimym, czego nie można było powiedzieć o herbie, który, będąc pochodzenia obcego, „…całą polską heraldykę czyni zawisłą od feudalizmu zachodniego” ³¹. Atrakcyjność godła jako nazwy naczelnych znaków Rzeczypospolitej mogła wynikać także z przekonania Autorów omawianego hasła o istnieniu ważniejszej niż geneza „zasadniczej” różnicy między godłem i herbem. Godło „wyrażało wspólność nie tylko pochodzenia, lecz interesów oraz majątku”³².
    Rozważania o genezie i o znaczeniu pojęcia godło państwowe w polskim prawie heraldyczny są wstępem do uwag na temat art. 28. Konstytucji³³ i możliwości wykorzystania go do wykreowania nowej ustawy o znakach Rzeczypospolitej. Historycy, a także niektórzy prawnicy oceniają krytycznie przepisy dwóch konstytucji (1952 i 1997) na temat Orła Białego w związku terminologią użytą do jego zredagowania. Chodzi tu o słowo godło, a nie herb, które lepiej niż godło opisuje naturę znaku Rzeczypospolitej. Historycy, szanując zdanie Józefa Szymańskiego z 1990 r.³⁴, są w większości przekonani o potrzebie korekty przepisu konstytucyjnego, tak aby jego treść wynikała z heraldyki i uwzględniała terminologię heraldyczną. Historycy zastanawiają się także, w jaki sposób bez zmiany art. 28. Konstytucji można opracować ustawę o Orle Białym i innych znakach z niego wyprowadzonych, która będzie poprawna zarówno pod względem prawnym jak i heraldycznym.
    W pewnej kolizji z oczekiwaniami historyków są „Zasady techniki prawodawczej”, które wyznaczają ramy postępowania legislatorów w czasie redagowania przepisów³⁵. Znaczenie mają paragrafy z początkowej części rozporządzenia na temat błędnych rozwiązań językowych, których – zdaniem prawodawcy – należy unikać przy tworzeniu prawa. Do niepożądanych rozwiązań prawodawca zaliczył stosowanie określeń specjalistycznych, jeśli w języku potocznym są ich odpowiedniki. Inny paragraf „Zasad…” wyklucza możliwość użycia w obecnie tworzonym prawie godła w znaczeniu heraldycznym. „Zasady…” instruują, że w przepisach „należy posługiwać się poprawnymi wyrażeniami językowymi (określeniami) w ich podstawowym i powszechnie przyjętym znaczeniu”. Język heraldyki nie jest językiem podstawowym i powszechnie używanym.
    W tak zarysowanych uwarunkowaniach prawnych, historyczno-heraldycznych i językowych rozważyć należy, czy w ogóle istniej możliwość napisania poprawnej pod względem heraldycznym ustawy o znakach Rzeczypospolitej. Dwa wspomniane projekty ustaw z 2005 i 2021 r. nie wytrzymały krytyki badaczy prawa i przepadły, podobnie jak propozycje zmian w ustawie z 1980 r. o godle (z późniejszymi zmianami) w zakresie wprowadzenia chorągwi Rzeczypospolitej.
    W pierwszej kolejności przywołam wypowiedzi, które – jak sądzę – jednoznacznie wyjaśniają, że przywrócenie (w sensie prawnym) herbu państwa polskiego, odtworzenie chorągwi Rzeczypospolitej i utworzenie pieczęci wielkiej Rzeczypospolitej jest – bez zmiany artykułu 28. Konstytucji – niemożliwe.
    Z 2016 r. pochodzi komentarz Pawła Sarneckiego do art. 28. Konstytucji³⁶. Kluczowe zdania w tej kwestii brzmią: „…zagadnienie [symboliki państwowej – MA]… stało się w Polsce, w całej rozciągłości, materią konstytucyjną. Dlatego też należy sądzić, że określenie innych jeszcze elementów symboliki państwowej (dewiza, pieczęć, święto narodowe) musi być dokonane drogą uzupełnienia konstytucji, a nie może nastąpić w drodze ustawodawstwa zwykłego”.
    Po takim opisaniu stanu prawnego nie może dziwić, że w 2018 r. w związku z petycją w sprawie przywrócenia chorągwi Rzeczypospolitej w Biurze Analiz Sejmowych powstała opinia ze stwierdzeniem: „Z uwagi na fakt, iż obowiązujące przepisy konstytucyjne wyczerpująco wskazują katalog prawnie chronionych symboli państwowych, przywrócenie charakteru takiego symbolu Chorągwi Rzeczypospolitej na mocy nowelizacji przepisów ustawy z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych nie jest możliwe. Poszerzenie katalogu symboli Rzeczypospolitej Polskiej wymaga stosownej zmiany art. 28 Konstytucji”³⁷.
    Podobną opinię można znaleźć w piśmie przygotowanym w 2021 r. w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej w związku z projektem Ustawy o symbolach państwowych. Ważny akapit odnoszący się do poszerzenia zespołu symboli o chorągiew Rzeczypospolitej otrzymał brzmienie: „W doktrynie przeważa pogląd, że zmiana sposobu określenia symboli lub formalne rozszerzenie katalogu znaków, powinno być dokonywane symetrycznie w Konstytucji i ustawie. W związku z powyższym dla zachowania spójności ustawy o symbolach z Konstytucją, uchwalenie jej powinna poprzedzić stosowna zmiana ustawy zasadniczej, nowelizująca błędny przepis o godle, zamiast herbie Rzeczypospolitej oraz wprowadzająca Chorągiew Rzeczypospolitej i Pieczęć Rzeczypospolitej”³⁸.
    Fragment projektu Ustawy o symbolach państwowych z 2021 r., którą kwestionowali (w cytacie wyżej) prawnicy z Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, brzmi: „Art. 2. Symbolami państwowymi… są: 1) godło Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiające wizerunek orła białego w złotej koronie otwartej na głowie zwróconej w prawo, z rozpostartymi skrzydłami, z dziobem i łapami złotymi umieszczone w czerwonym polu tarczy stanowiące herb państwowy Rzeczypospolitej Polskiej; 2) godło Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiające wizerunek orła białego w złotej koronie otwartej na głowie zwróconej w prawo, z rozpostartymi skrzydłami, z dziobem i łapami złotymi umieszczone na czerwonym polu płata z białym obramieniem stanowiące Chorągiew Rzeczypospolitej”³⁹.
    W przywołanej opinii prawników z Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, a także w innych pominiętych tu dla skrócenia wykładu opiniach o projekcie Ustawy o symbolach państwowych z 2021 r., nie ma refleksji na temat koncepcji, na której zostały oparte kwestionowane przepisy z art. 2.
    Tworząc projekt ustawy z 2021 r., w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyjęto, że Konstytucja z 1997 r. w sposób najbardziej ogólny z możliwych określa „znak umówiony Rzeczypospolitej” – czyli jej godło – i jednocześnie nie określa jego (godła) form użytkowych⁴⁰. Przy takim spojrzeniu na przepis konstytucyjny można nawet stwierdzić, że w 1952 r. słusznie do Konstytucji wpisano jedno godło Rzeczypospolitej, pozostawiając prawodawcy swobodę ustawowego zdefiniowania różnych sposobów manifestowania ogólnie opisanego godła państwowego. Logikę tę zachowano przy najbardziej ogólnym z możliwych sposobów zdefiniowaniu konstytucyjnych barw Rzeczypospolitej. Przykład zdefiniowanych w Konstytucji barw, które stają się zdefiniowaną w ustawie flagą (nieobecną w Konstytucji) jest tu instrukcyjny.
    Przy takim podejściu do art. 28. Konstytucji uzasadnione staje się stwierdzenie, że prawodawca otrzymał w 1952 i 1997 r. konstytucyjną delegację do określenia różnych symboli, które odpowiadałyby opisowi konstytucyjnego godła i konstytucyjnych barw. Prawodawca w 1955 i 1980 r. nie skorzystał z tych możliwości. Zauważyli je Autorzy projektu ustawy o symbolach państwowych z 2021 r., ale nie zredagowali przepisów o Orle Białym i chorągwi Rzeczypospolitej w atrakcyjny sposób i nie stworzyli przekonującej argumentacji prawno-historycznej, przemawiającej za odważnym odczytaniem art. 28 Konstytucji⁴¹.

IV.
Cel postawiony przez Autorów projektu ustawy o symbolach państwowych z 2021 r. można przedstawić w przepisach o Orle Białym w następujący sposób:

Artykuł 2. Godło Rzeczypospolitej Polskiej
Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu.
1. Godło Rzeczypospolitej Polskiej w tarczy jest herbem Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Godło Rzeczypospolitej Polskiej w prostokątnym płacie materiału w obramieniu białym jest chorągwią Rzeczypospolitej.
3. Godło Rzeczypospolitej Polskiej w okrągłym, szrafowanym polu pieczęci z napisem RZECZPOSPOLITA POLSKA wokół jest pieczęcią wielką Rzeczpospolitej⁴².

    Nie wiem, czy koncepcja Autorów projektu Ustawy o symbolach państwowych z 2021 r. przedstawiona wyżej w innej redakcji z zachowaniem pierwotnego pomysłu jest poprawna w kontekście artykułu 28. Konstytucji. Jest natomiast próbą rozwiązania kluczowego dla współczesnej polskiej heraldyki państwowej zagadnienia w sposób inny niż zmiana Konstytucji.
    Kończąc, stwierdzam, że należy spojrzeć krytycznym okiem na polskich polityków, którzy od przełomu ustrojowego z 1989 i 1990 r. nie byli w stanie przygotować nowej ustawy o (do wyboru) znakach, symbolach lub o godle III Rzeczypospolitej. Bezpowrotnie minęły dobre rocznice do przyjęcia nowej ustawy o Orle Białym. Chodzi tu o 100. rocznicę odzyskania Niepodległości (2018) i 100. rocznicę przyjęcia pierwszej ustawy o godłach Rzeczypospolitej (2019). Zbliża się 100. rocznica zaprojektowania Orła Białego współczesnej Polski (2027). Warto wykorzystać trzecią, dobrą okazję.

---

Przypisy

¹  Prawo heraldyczne jako odrębny zbiór przepisów określających system herbów, a także innych znaków wyprowadzonych z herbów oraz przepisów precyzujących formę, czas i miejsca manifestowania herbów i innych znaków wyprowadzonych z herbów nie istnieje. Jest natomiast norma konstytucyjna oraz są ustawy, rozporządzenia i dekrety regulujące wybrane obszary polskiej symboliki urzędowej, tj. symboliki państwowej (w tym odrębnej symboliki wojskowej) i symboliki samorządowej.
²   Uwagi zgłoszone w trakcie konsultacji projektu Ustawy o symbolach Rzeczpospolitej z 2021 r. zostały przez Autorów projektu zebrane w tabelach (UoSPRP opiniowanie, UoSPRP konsultacje publiczne). W styczniu 2022 r. powstał „Raport z konsultacji publicznych projektu Ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej (UoSPRP)”. Materiały związane z projektem ustawy o symbolach z 2021 r. są zarchiwizowane na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – https://bip.mkidn.gov.pl/pages/legislacja/wykaz-projektowpoddawanych-
konsultacjom-publicznym/zakonczone-konsultacje-publiczne.php?p=3610
(10.02.2025). Uwagi historyków przygotowane przez Komisję Heraldyczną i Polskie Towarzystwo Heraldyczne zostały dostrzeżone przez Andrzeja-Ludwika Włoszczyńskiego, który opublikował je na prowadzonym przez siebie portalu „Orli Dom”.
³   M.M. Wiszowaty, Symbole państwowe III Rzeczypospolitej Polskiej, „Państwo i Prawo” 2011, z. 7–8 (785–786), s. 30–43.
⁴ R. Grabowski, Polskie symbole narodowe i państwowe. Geneza, ewolucja, stan prawny, „Przegląd Prawa i Administracji” 2011, t. 87, s. 33–52; R. Grabowski, Status prawny polskich symboli narodowych i państwowych, Toruń 2023, ss. 257.
⁵ R. Grabowski, Polskie symbole…, s. 38.
⁶ Ibidem, s. 51.
⁷ „Dorobek nauk prawnych, w tym prawa konstytucyjnego, jest bardzo skromny i zasadniczo ogranicza się do odpowiednich wzmianek w komentarzach do art. 28 Konstytucji lub zdawkowych informacji zawartych w opracowaniach dotyczących zmian i uchwalania konstytucji w latach 1989–1997…” – M.M. Wiszowaty, op.cit., s. 30. Ważne miejsce w dorobku prawników zajmują prace na temat ochrony symboli państwowych, zob. np. I. Zgoliński, Prawnokarna ochrona symboli państwowych, „Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie” 2019, t. 12, nr 1, s. 339–353; A. Kilińska-Pękacz, Prawnokarna ochrona symboli państwowych, „Prokuratura Krajowa” 2015, nr 4, s. 1–13; A.M. Kosińska, Ochrona prawna hymnu narodowego jako elementu dziedzictwa narodowego – jej charakterystyka i funkcje, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2014, nr 5 (21), s. 109–125.
⁸ M.M. Wiszowaty, op.cit., s. 30.
⁹ Orzeł Biały. Źródła do historii herbu państwa polskiego (1815–2015), red. M. Adamczewski, t. 1 Orzeł Biały 1815–1914, opr. S. Górzyński, Warszawa 2021, nr I/1/6.
¹⁰ J. Lelewel, Herby w Polszcze [w:] Polska. Dzieje i rzeczy jej rozpatrywane przez Joachima Lelewela, t. 4, Poznań 1856, s. 244.
¹¹ Heraldyka, „Herb składa się: 1) z godła 2) tarczy, 3) hełmu i 4) klejnotu (…) Najwcześniejszą częścią herbu jest godło” – M. Arct, Nowoczesna encyklopedia ilustrowana, Warszawa 1938, szp. 488. W encyklopedii Michała Arcta z 1938 r. zostało opublikowane hasło „Godła państwowe” („…widzialne znaki władzy państwowej: herb, chorągiew, słupy graniczne itp.” – M. Arct, Nowoczesna encyklopedia…, szp. 434–435), a nie zostało opublikowane hasło „godło”.
¹² W. Semkowicz, Encyklopedja nauk pomocniczych historii, [Warszawa] 1924, s. 314 (maszynopis).
¹³ S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2, Warszawa 1808, s. 734.
¹⁴ Godło – znak umówiony, hasło, signum, symbolum, tessera – Godło [w:] Słownik polszczyzny XVI wieku, https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/53184#znaczenie-1 (2.03.2025).
¹⁵ „…trąbili w trąby, któremi godło dawano” – Godło [w:] Słownik polszczyzny XVI… Dźwiękowy charakter godła odnotował Stanisław Orzechowski (1561), a powtórzyli go wydawcy Słownika języka polskiego z 1900 r. („po wszystkich wsiach państwa Tarnowskiego na to G[odło] Leliwa ludzie na gwałt bieżą” – Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1, Warszawa 1900, s. 862), lokując cytat w kategorii: „wyraz wymówiony, hasło, parol”.
¹⁶ Słownik języka…, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki…, s. 862.
¹⁷ Ibidem.
¹⁸ „Godło…znak wyróżniający; emblemat, symbol…” – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/godlo;5430863.
html (2.02.2025).
¹⁹ „Godło… „znak wyróżniający; emblemat, symbol”: Godło fabryczne, kupieckie.Godło cechu. Obierać sobie godło. Prace konkursowe podpisane godłem. Godło państwowe „wizerunek będący symbolem państwa, zwykle nawiązujący do tradycji historycznej danego państwa” – Słownik języka polskiego PWN, red. M. Szymczak, t. 1, Warszawa 1988, s. 673.
²⁰ A.K. Czartoryski, Myśli o pismach polskich z uwagami nad sposobem pisania w rozmaitych materyach, Wilno 1812, s. 1–2.
²¹ Ibidem, s. 2.
²² „Godło, znak umówiony, hasło, parol; emblemat, symbol, motto, dewiza, wróżba; myśl przewodnia; znamię, piętno, chryzmat” – M. Arct, Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916, s. 371.
²³ „Godło, znak umówiony, hasło, parol, emblemat, symbol, motto, dewiza” – M. Arct, Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1936, s. 93.
²⁴ „Godło, znak umówiony lub powszechnie znany, np. oko w trójkącie jest godłem Opatrzności. Godłem albo klejnotem rodów szlacheckich jest znak ich pieczętny, albo herb… Słowa „godło” używamy także w znaczeniu – szyld” – Encyklopegja popularna ilustrowana, t. 2, Warszawa 1910, s. 123.
²⁵ Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z 12 października 1938 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach (Dz.U. 1939 Nr 2 poz. 8).
²⁶ Przymiotnik państwowy zmienił znaczenie godła, nadając mu treść oderwaną od języka heraldyki i języka potocznego. W ten sposób została utworzona odrębna kategoria symboli,których sens można rozpatrywać w zakresie przepisów. W 1870 r. Stanisław Krzyżanowski posłużył się zwrotem „godło szlacheckie”, dopowiadając, że jest nim herb – S. Krzyżanowski, Słownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych, Kraków 1870, [Wstęp].
²⁷ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 listopada 1937 r. o znakach wojska i marynarki wojennej (Dz.U. 1938 Nr 5 poz. 32).
²⁸ Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 2 października 1935 o odznakach i mundurach (Dz.U. 1935 Nr 72 poz. 455); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 15 listopada 1935 r. wydane w porozumieniu z Ministrami: Spraw Zagranicznych, Spraw Wojskowych oraz Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o wykonaniu dekretu Prezydenta Rzeczypospolitej z 2 października 1935 r. o odznakach i mundurach (Dz.U. 1935 Nr 86 poz. 534).
²⁹ Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. 27–28, Warszawa 1901, s. 763–781.
³⁰ Encyklopedja powszechna Samuela Olgelbranda, t. 6, Warszawa 1900, s. 206–207.
³¹ Ibidem, s. 206.
³² Ibidem.
³³ 1952 r. – „Art. 89. 1. Godłem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej jest wizerunek orła białego w czerwonym polu. 2. Barwami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są kolory biały i czerwony” – Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. Nr 33 poz. 232); 1997 r. – „Art. 28. Godłem Rzeczpospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony” – Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78 poz. 483).
³⁴ Propozycja Józefa Szymańskiego zakładała, że w Konstytucji będzie przepis: „Znakami Rzeczypospolitej symbolizującymi jej suwerenność są: 1. Herb, zwany Białym Orłem, przedstawiający w czerwonym polu srebrnego orła ukoronowanego, ze złotym dziobem i takimiż szponami. 2. Wielka chorągiew, którą stanowi czerwona płachta z umieszczonym na niej godłem herbu Rzeczypospolitej, 3. Flaga, którą stanowią dwie poziome strefy, biała i czerwona, 4. Wielka pieczęć, która zawiera herb Rzeczypospolitej i wokół niego napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA” – J. Szymański, Reddidit victricia signa Polonis. W sprawie konstytucyjnego zapisu o znakach Rzeczypospolitej, „Komisja Konstytucyjna. Biuletyn” 1990, nr 6, s. 13.
³⁵ Uchwała Nr 147 Rady Ministrów z 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz.U. Nr 44 poz. 310).
³⁶ P. Sarnecki, Artykuł 28 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1 Wstęp, Art. 1–29, Warszawa 2016, s. 647–649.
³⁷ E. Gierach, „Opinia dotycząca petycji dotyczącej przywrócenia do życia publicznego symbolu narodowego Chorągwi Rzeczypospolitej”, Warszawa 2018, sygn. BAS-WAKiU-744/18. W 2022 r. opinia Eweliny Gierach została przywołana w opinii Piotra Chybalskiego na temat wniosku o ponowne rozpatrzenie petycji w sprawie chorągwi Rzeczypospolitej – sygn. BAS-WAP-592/22.
³⁸ Pismo Małgorzaty Paprockiej, Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 13 grudnia 2021 r. do Jarosława Selina, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
³⁹ Projekt z 30 września 2021 r. ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej, https://legislacja.gov.pl/docs//2/12351953/12820787/12820788/dokument526033.pdf (10.02.2025).
⁴⁰ W Konstytucji z 1952 r. w „Dzienniku Ustaw” nie ma wzoru godła. Pojawia się ono w formie herbu w druku książkowym Konstytucji z artykułem Bolesława Bieruta. Konstytucja z 1952 r. (książka) z nieurzędową wizualizacją godła Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przesądziła o formie wzoru godła państwowego z dekretu z 1955 r.
⁴¹ W zbiorczej odpowiedzi na uwagi zgłoszone podczas opiniowania projektu jego Autorzy– analizując stanowisko prawników prezydenckich – napisali: „Uzupełniony katalog symboli państwowych, wskazuje zarówno na te, które są explicite zapisane w art. 28 Konstytucji, jak na symbole, które stanowią ich przekształcenie (herb państwowy, chorągiew, flaga państwowa), zgodnie z art. 28 ust. 5 KRP… i dalej…Projektowane przepisy są zgodne z art. 28 KRP” – Ustawa o Symbolach Państwowych Rzeczypospolitej Polskiej. Opiniowanie, pkt. 101, https://legislacja.gov.pl/projekt/12351953/katalog/12820793#12820793 (10.02.205).
⁴² W przypadku 3 punktu zwracam uwagę na różnice między historykami i prawnikami. Historycy (zob. przypis 27) uważają, że pieczęć jest znakiem, podczas gdy prawnicy utrzymują, że pieczęć jest sposobem manifestowania orła państwowego.

Literatura

Arct M., Nowoczesna encyklopedia ilustrowana, Warszawa 1938.
Arct M., Słownik ilustrowany języka polskiego, Warszawa 1916.
Arct M., Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1936.
Czartoryski A.K., Myśli o pismach polskich z uwagami nad sposobem pisania w rozmaitych materyach, Wilno 1812.
popularna ilustrowana, t. 2, Warszawa 1910.
Gierach E., Opinia dotycząca petycji dotyczącej przywrócenia do życia publicznego symbolu narodowego Chorągwi Rzeczypospolitej, Warszawa 2018, sygn. BAS-WAKiU-744/18.
Godło [w:] Słownik polszczyzny XVI wieku, https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/53184#znaczenie-1.
Grabowski R., Polskie symbole narodowe i państwowe. Geneza, ewolucja, stan prawny,„Przegląd Prawa i Administracji” 2011, t. 87.
Grabowski R., Status prawny polskich symboli narodowych i państwowych, Toruń 2023.
Kilińska-Pękacz A., Prawnokarna ochrona symboli państwowych, „Prokuratura Krajowa” 2015, nr 4.
Kosińska A.M., Ochrona prawna hymnu narodowego jako elementu dziedzictwa narodowego – jej charakterystyka i funkcje, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2014, nr 5 (21).
Krzyżanowski S., Słownik heraldyczny dla pomocy w poszukiwaniach archeologicznych,Kraków 1870.
Lelewel J., Herby w Polszcze [w:] Polska. Dzieje i rzeczy jej rozpatrywane przez Joachima Lelewela, t. 4, Poznań 1856.
Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. 1, cz. 2, Warszawa 1808.
Orzeł Biały. Źródła do historii herbu państwa polskiego (1815–2015), red. M. Adamczewski, t. 1 Orzeł Biały 1815–1914, opr. S. Górzyński, Warszawa 2021.
Sarnecki P., Artykuł 28 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 1, Wstęp, Art. 1–29, Warszawa 2016.
Semkowicz W., Encyklopedja nauk pomocniczych historii, [Warszawa] 1924 (maszynopis).
Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969, https://sjp.
pwn.pl/doroszewski/godlo;5430863.html.
Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński i W. Niedźwiedzki, t. 1, Warszawa 1900.
Słownik języka polskiego PWN, red. M. Szymczak, t. 1, Warszawa 1988.
Szymański J., Reddidit victricia signa Polonis. W sprawie konstytucyjnego zapisu o znakach Rzeczypospolitej, „Komisja Konstytucyjna. Biuletyn” 1990, nr 6.
Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. 27–28, Warszawa 1901.
Wiszowaty M.M., Symbole państwowe III Rzeczypospolitej Polskiej, „Państwo i Prawo” 2011, z. 7–8.
Zakończone konsultacje publiczne. Projekt ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej; Raport z konsultacji projektu ustawy o symbolach państwowych Rzeczypospolitej Polskiej, https://bip.mkidn.gov.pl/pages/legislacja/wykaz-projektowpoddawanych-konsultacjom-publicznym/zakonczone-konsultacje-publiczne.php?p=3610.
Zgoliński I., Prawnokarna ochrona symboli państwowych, „Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie” 2019, t. 12, nr 1.

Abstract

The Origin and Meaning of the State Emblem. Remarks of a Historian and Heraldist on Article 28 of the 1997 Constitution of the Republic of Poland and Article 2 of the Draft Law on State Symbols of the Republic of Poland of the 2021 Since 1952 or 1955, Poland has not – in the legal sense – had a coat of arms. Its function is fulfilled by the emblem. The removal of the coat of arms from the regulations after the political changes seemed to be a repression of the White Eagle, a symbol of Polish statehood since 1295, resulting from the hostility of Poland’s rulers at the time to the ‘feudal’ coat of arms. Analysing the matter from another angle, it can be argued that by simplifying the 1927 regulation on the emblems of the Republic in 1955, its heraldic correctness was destroyed.
The constitutional provision on the emblem of the Republic (Art. 28), in force since 1997, prevents – as some read the article – the creation, by means of a law, of a state coat of arms and other symbols (e.g. the flag of the Republic) from the group of historical signs of Poland. The authors of the bill on the symbols of the Republic in 2021 considered that Art. 28 of the Constitution did not prohibit the expansion of the ensemble of symbols and – in view of this interpretation – tried to restore the coat of arms and the flag to Poland. They were criticised for this, and the draft law on the symbols of the Republic – also for other reasons – was rejected.
The lexical analysis of the meaning of the word emblem and the revelation of the reasons that guided the creators of heraldic legislation from between the wars when selecting words for the legislation created at the time confirms, in the opinion of the historian, the rationality of the interpretation of Art. 28 of the Constitution proposed in 2021. If the findings of the article on the origins and meaning of the emblem with a broad understanding of the term convince lawyers and legislators, the way will be open to write a new law on the White Eagle, consistent with the expectations of historians and correct in terms of regulations.

---

Źródło publikacji:
Przegląd Prawa Konstytucyjnego
ISSN 2082-1212, e-ISSN 2956-9869, https://czasopisma.marszalek.com.pl/10-15804/ppk