Kolekcjoner i filantrop

---

Włodzimierz Rewski
(1878–1948)

    W galerii Sigillarium pl. pojawiła się kolejna ciekawa pieczęć, której śladami warto podążyć, odkrywając informacje o jej dysponencie – w tym przypadku notariuszu z Chełma – Włodzimierzu Rewskim. Był on cenionym w okresie międzywojennym prawnikiem o licznych umiejętnościach i zainteresowaniach, mocno zaangażowanym w działalność polityczną i społeczną. Dodatkowo należał do grona znanych kolekcjonerów. Jego pasją były między innymi stare polskie zegary. Zainteresowanie sprawami publicznymi wyniósł z domu rodzinnego i do końca życia angażował się w realizację takich przedsięwzięć.

    Urodził się 27 września 1878 r. w Łukowie na Lubelszczyźnie. Był synem Aleksandra, burmistrza łukowskiego i Heleny z Rawicz-Podkońskich. W 1899 roku ukończył gimnazjum w Białej Podlaskiej. W kolejnych latach studiował na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1904 r. uzyskał stopień kandydata nauk prawniczych. W tym samym roku ożenił się z Anną Bogusławą z domu Schirmer. Po ukończeniu aplikacji był sędzią sądu handlowego w Warszawie i funkcję tę sprawował do wybuchu pierwszej wojny światowej. Równocześnie wykładał w prywatnym gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego. Był czołowym działaczem w ruchu spółdzielczym w Warszawie. Współpracował m.in. ze Stanisławem Wojciechowskim, późniejszym prezydentem RP. Dzięki jego inicjatywie w Piasecznie koło Warszawy założone zostało stowarzyszenie spożywców „Społem”. Zorganizował tam także osiedle willowe dla inteligencji pracującej w Warszawie, które nazwał Reytany.

     Po wybuchu pierwszej wojny światowej został zmobilizowany i przydzielony jako radca prawny do wojskowego zarządu robót hydrotechnicznych frontu rumuńskiego. Następnie już po rewolucji lutowej 1917 służył jako ochotnik w polskiej formacji wojskowej w Odessie. Pełnił funkcje wiceprezesa Polskiego Komitetu Wykonawczego w Odessie i prezesa Polskiej Rady Bezpieczeństwa Odessy. W czerwcu 1917 r. uczestniczył w I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie, na którym po dokonaniu rozłamu należał do grupy Lewicy Niepodległościowej. W czasie odrębnych obrad tej grupy w czerwcu 1917 r. został wybrany na przewodniczącego sekcji statutowej, a z ramienia utworzonego przez nią Komitetu Głównego był członkiem delegacji do ministra wojny i marynarki wojennej Rządu Tymczasowego, Aleksandra Kiereńskiego. Dzięki staraniom tej grupy zwolniono 17 polskich legionistów więzionych w Kijowie. Był także wiceprezesem Rady Organizacji Polskich Rosji Południowej oraz wydawcą czasopisma „Głos Polski w Odessie. Pismo polityczne, społeczne i literackie”.

    W 1918 r. wrócił do kraju i został sędzią Sądu Okręgowego w Warszawie, a cztery lata później wiceprezesem tegoż sądu. Wystąpił jednak w 1928 r. z sądownictwa i podjął pracę jako pisarz hipoteczny przy Sądzie Okręgowym w Równem, a następnie od 1935 r. jako notariusz przy Sądzie Grodzkim w Chełmie. W mieście tym kontynuował swoją działalność społeczną był miedzy innymi  członkiem zarządu Stowarzyszenia «Kultura», prezesem Polskiego Czerwonego Krzyża, prezesem Polskiej Macierzy Szkolnej oraz założycielem Stowarzyszenia Upiększania Miasta. Miał także ciekawy dorobek pisarski. Ogłosił drukiem następujące prace: O dostęp własny do morza Czarnego (Równe 1934), Nadzwyczajna okazja do rozbudowy floty wojennej (Chełm Lubelski 1936), O brakach i potrzebach miasta Chełma (1936). W 1938 r. przetłumaczył także z rosyjskiego opowieść Własa Doroszewicza pt. „Sąd kalifa nad tancerką”, do której napisał Przedmowę. Ogłaszał artykuły w prasie prawniczej.

    Poza pracą zawodową i społeczną aktywnie oddawał się pasji kolekcjonerskiej. Gromadził dzieła dawnej sztuki polskiej w tym zegary polskie z XVI, XVII, XVIII i początków XIX w. Najcenniejszy z nich renesansowy XVI-wieczny zegar stołowy w walcowanej puszce z brązu złoconego z rytym herbem miasta Poznania i puncą poznańskiego zegarmistrza Eckarda (Jana?) Stalla, podarował Włodzimierz Rewski temu miastu. Zegar ma średnicę 12,5 cm i wysokość 8 cm. Ścianki puszki zdobią cięte otwory, umożliwiające wydobycie się dżwięku dzwonka oraz trzy grawerowane medaliony, z których dwa zawierają popiersia rycerzy, a trzeci herb Poznania – bez postaci świętych Piotra i Pawła. Miejsce ich zajęły inicjały „C” (ivitas) i „P” (osnaniensis). Na powierzchni dna oprawy widnieje gmerk mistrza, zawierający inicjały „E. S. P.” Eckard Stall Posnaniensis. Na tymże denku umieszczona została także cecha miejska, czyli dwa skrzyżowane klucze pod koroną oraz jeszcze jedno popiersie rycerza. Dokumenty archiwalne związane z funkcjonowaniem pracowni Eckarda Stalla wskazują, że wykonywał on jedynie mechanizmy zegarów, a ich obudowy zlecał poznańskim złotnikom. Obecnie zegar ten znajduje się w Muzeum Historii miasta Poznania, mającym swoją siedzibę w starym ratuszu (fotografie zegara prezentują ilustracje 2 – 3). Przy jego karcie opisowej umieszczono komentarz „Najstarszy tego typu zegar w Polsce, zdobiony herbem Poznania, wykonany prawdopodobnie dla ratusza”.

    Warto podkreślić, że fragment podobnego zegara (walcowana puszka) znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (Muzeum Książąt Czartoryskich). Zegar ten należał do króla Zygmunta Augusta i został wykonany przez Hansa Gayslera w Krakowie około 1550 roku (zakład funkcjonował w latach 1544 – 1569).

    Większość zbiorów Włodzimierza Rewskiego wraz z domem w Warszawie przy ul. Wielkiej 19 uległa zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego w 1944 r. Okupację niemiecką w okresie drugiej wojny światowej przeżył on w Chełmie. Jako osoba należąca do polskiej inteligencji, znalazł się na liście zakładników przygotowanej przez władze okupacyjne. Udało mu się jednak przypadkiem uratować życie, ponieważ podczas aresztowania osób z tej listy przebywał poza Chełmem w swojej posiadłości w Cycowie (niedaleko Łęcznej). Prawie wszystkie osoby zostały wtedy przez hitlerowców w ciągu jednego dnia wywiezione poza miasto i zlikwidowane w lesie zwanym Kumową Doliną. Po zakończeniu wojny Włodzimierz Rewski powrócił do pracy w Sądzie Grodzkim. Zmarł 8 marca 1948 w Chełmie i pochowany został na tamtejszym cmentarzu przy ul. Lwowskiej. Był odznaczony Medalem Niepodległości. Mimo, że w trakcie swojego życia mieszkał w różnych miejscowościach w Polsce i zagranicą to najbardziej związany był z Chełmem i tutaj pozostawił swój najtrwalszy ślad.

    Miał córkę Wandę (1907–1986), artystkę malarkę, zamężną za włoskim literatem Clemente Colacino oraz synów: Zbigniewa (1905-1989), historyka sztuki oraz konserwatora i Janusza (1908–1985), geodetę.

Opracowanie: Mariusz Kopniak

Źródła:

1. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości z 1922 r.
2. Łoza C., Czy wiesz, kto to jest?; – Kwestia Wojska Polskiego w Rosji w 1917 r., Warszawa 1936.
3. Polski Słownik Biograficzny, T. XXXI, Warszawa 1988.
4. Rewski Z., Najstarszy zegar w Poznaniu, „Tęcza” nr 30, 1929.
5. Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
6. Zatorski A., Polska Lewica Wojskowa w Rosji w okresie rewolucji 1917–1918, Warszawa 1971.
7. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19331020123/O/M19330123.pdf