Zapomniany bohater

Karol Ściegienny
(1821 – 1896)

    „Urodził się w Bilczy (pow. kielecki), był synem Wojciecha (1770-1827), zamożnego gospodarza, sołtysa i gajowego w Bilczy, oraz jego drugiej żony Franciszki z domu Gola (zm. po 1844). Miał siostrę Marcjannę (1818-1820) i Agnieszkę (zm. 1820) oraz braci Dominika i Jana (ur. 1819), rolnika w Bilczy, którego syn Walenty został za udział w powstaniu styczniowym zesłany na Syberię, a także rodzeństwo przyrodnie: siostrę Mariannę (ur. 1808), żonę Pawła Łużyńskiego (ur. 1798), i brata, Piotra Ściegiennego.

    W 1842 r. związał się Ściegienny z kierowaną przez przyrodniego brata, ks. Ściegiennego, wikarego w Wilkołazie, konspiracją w celu przygotowania powstania chłopskiego w Królestwie Polskim. Na jego prośbę przepisywał broszury agitacyjne, m.in. „List Ojca Świętego” i „Złotą książeczkę” oraz zajmował się ich kolportażem. Wiosną 1844 przeniósł się do Chodla, gdzie w lutym ks. Ściegienny objął administrację parafii. Prawdopodobnie na kilka dni przed planowanym na 27 października t.r. rozpoczęciem chłopskiego powstania otrzymał zadanie zapewnienia transportu i broni, kierowanym przez Hipolita Raciborskiego spiskowcom, którzy mieli spotkać się z ks. Ściegiennym w Bilczy, a następnie wraz z nim wkroczyć do Kielc. Udało mu się jedynie zdobyć kindżał i strzelbę myśliwską. W drodze na miejsce zbiórki, dowiedziawszy się w okolicach Bilczy o aresztowaniu ks. Ściegiennego (25 X w Kielcach) i brata Dominika (w nocy z 26 na 27 X w Bilczy), zawrócił do Chodla. Dnia 25 XI został aresztowany i przewieziony do X Pawilonu Cytadeli warszawskiej. 30 XII złożył zeznania przed Komisją Śledczą. Na jej wniosek (zatwierdzony 29 VII 1845 przez namiestnika Królestwa Polskiego I. F. Paskiewicza) został postawiony z bratem Dominikiem przed sądem wojskowym. Komisja Wojenno-Sądowa skazała ich 26 I 1846 na bezterminową katorgę na Syberii oraz karę 6 tys. kijów.  Wyrok ten został złagodzony przez Audytoriat Polowy, do którego opinii przychylił się namiestnik Królestwa Polskiego. Na mocy konfirmacji wyroku z 17 IV t. r. Karolowi Ściegiennemu i Dominikowi obniżono karę do dziesięciu lat ciężkich robót na Syberii oraz 1 tys. kijów (wyrok ogłoszono m.in. w „Kurierze Warszawskim” 1846 nr 168). Chłostę wykonano publicznie 6 V t.r. na Rynku w Kielcach. Rannych umieszczono w lazarecie, a po wyleczeniu zesłano na katorgę.

Il 1. Tłok pieczętny Karola Ściegiennego (fot. M. Kopniak)

    Z bratem Dominikiem i Balcerem Susło przybył Ściegienny 27 I 1847 r. do Irkucka. Po trzech tygodniach został z Dominikiem wysłany do Wielkiego Zakładu Nerczyńskiego (dotarli tam 17 IV t.r.), a stamtąd do kopalni srebra w Aleksandrowsku, docelowego miejsca katorgi. Ściegienny nie otrzymywał żadnego wsparcia finansowego z domu, jedynie z kasy Ogółu Zabajkalskiego wypłacono mu w r. 1848 52 rb. i 50 kopiejek. Utrzymywał kontakt korespondencyjny z żoną. Na mocy decyzji cara Mikołaja I z 2 XII 1850 mógł pod koniec lutego r.n., po uwolnieniu z ciężkich robót, osiedlić się we wsi Wierchnie kluczewskoje (gm. uspieńska w okręgu nerczyńskim), zdołał jednak otrzymać zgodę na pozostanie w Aleksandrowsku. Trudnił się wówczas rolnictwem i garbarstwem, ale cierpiał biedę. W r. 1853 prosił bezskutecznie gubernatora wojennego obwodu zabajkalskiego o pomoc finansową oraz przydział żywności i odzieży. Na mocy manifestu koronacyjnego cara Aleksandra II z r. 1856 został zwolniony z zesłania. Pod koniec lipca r.n. otrzymał zgodę na powrót do kraju oraz dokumenty i pieniądze na opłacenie podróży.

    Dnia 27 III 1858 r. dotarł Karol Ściegienny do Warszawy. 1 IV t.r. przybył do Lublina, a następnie do pobliskiego Janowa, gdzie zamieszkał z żoną u teściowej. Dnia 1 VII podjął pracę jako praktykant miernictwa w Ordynacji Zamojskiej (z pensją 770 złp.) i otrzymał mieszkanie służbowe w Tarnawie. Przez cały czas znajdował się pod tajnym dozorem policyjnym. W lipcu t.r. zwrócił się do namiestnika Królestwa Polskiego M. Gorczakowa o przeprowadzenie śledztwa w sprawie ponownego zesłania na Syberię brata Dominika. O wyniku dochodzenia najprawdopodobniej go nie poinformowano. Dnia 1 I 1859 został geometrą i otrzymał wyższe pobory (1450 złp.). Sprowadził wówczas z Janowa do Tarnawy rodzinę. Skłócony z administracją Ordynacji Zamojskiej (m.in. w sprawie podwyżki poborów), zwolnił się 1 VII 1867, pozostając jednak w służbowym mieszkaniu w Tarnawie. W roku 1871, po powrocie z zesłania, gościł u niego przez pewien czas ks. Piotr Ściegienny. Prawdopodobnie w r. 1874 wyjechał Karol Ściegienny z rodziną do Matczyna, leżącego nieopodal Chodla i przez kilka lat pracował tam jako geometra. Zmarł 10 VIII 1896 w Babinie; został pochowany na cmentarzu w Matczynie. Ściegienny od r. 1842 był żonaty z Teklą, córką Walentego Jaworskiego, geometry w Ordynacji Zamojskiej. Miał z nią m.in. córki bliźniaczki, Ewę i Mariannę (ur. I zm. 25 XII 1843), córkę Jadwigę (zm. 1939) oraz synów Piotra Hipolita (1860- 1875) i Józefa, bezżennego.”

Źródło:
Za: Polski Słownik Biograficzny, T. L/3, Zeszyt 206, PAN, Warszawa-Kraków 2015, s. 466-467. [Marcin Wolniewcz]

Na podstawie:

  1. Tyrowicz M., Katalog wystawy historycznej „ks. Piotr Ściegienny na tle epoki”, Kraków 1949.
  2. Djakow W.A., Piotr Ściegienny i jego spuścizna, Warszawa 1972.
  3. Djakow W.A., Revolucionnaja dejatel’nost v mirovozrenije Petra Sciegiennogo, Moskva 1972.
  4. Ksiądz Piotr Ściegienny. Epoka. Pokłosie. Dzieło, Red. W. Caban, Kielce 1996, s. 129-136.
  5. Nowiński F., Polacy na Syberii Wschodniej. Zesłańcy polscy w okresie międzypowstaniowym, Gdańsk 1995.
  6. Pawłowska A., Karol Ściegienny – geometra w Ordynacji Zamojskiej, „Rocznik Zamojski” 1985/6 s. 197-201.
  7. Rajca C. Materiały do biografii rodziny Ściegiennych, „Rocznik Dziejów Ruchu Ludowego” R. 5, 1963, s. 335-345.
  8. Śliwowska W., Pierwsze organizacje pomocy dla więźniów i zesłańców syberyjskich w zaborze rosyjskim, „Przegląd Historyczny” 1987 z. 3.
  9. Wycech C. , Kazimierz Maj (1898 – 1972), „Rocznik Dziejów Ruchu Ludowego” R. 14, 1972, s. 344.
  10. Giller A., Lista wygnańców do roku 1860 …, [w:] Album Muzeum Narodowego w Rapperswill, P. 1872, s. 428.
  11. Giller A., Opisanie Zabajkalskiej krainy, Lipsk 1867 II 173.
  12. Rewolucyjna konspiracja w Królestwie Polskim, AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych, vol. 7562 k. 298-300.
  13. AP w Lublinie, Archiwum Ordynacji Zamojskiej, rkp. 4392 k. 15, 17, 21 (Opis biegu życia z 25 VI 1858), k. 23 – 24.
  14. Rząd Gubernialny Lubelski, akta tajne, vol. 139 k. 793, 797.
  15. Biblioteka Ossolineum, rkp. 14465/II k. 522, 526-528, 530 – 532, 538, 540, 542, 544.
  16. Gosudarstvennyj archiv Ćitinskoj Oblasti w Czycie, F. 31 op. 1 vol. 63, k.4, vol. 64 k. 13-14, 191-197,203, 214-221, 246, vol. 233 k. 67-68, vol. 2397 k. 897 -899.
  17. Rossijskij gosudarstvennyj istorićeskij archiv w Pet., F. 1286 op. 12 vol. 1045 k. 29, 32.
  18. Rossijskij gosudarstvennyj voenno-istorićeskij archiv w Moskwie, F. 1 op. 3/29 vol. 84 cz. 1 k. 559-579.
  19. Informacje Cezarego Domańskiego na podstawie kwerendy w AP w Lublinie (USC Matczyn, księgi zgonów nr 25/1896, USC Turobin, nr 103/1875 < dot. syna, Piotra Hipolita>, nr 181, 182/1843 <dot. córek, Ewy i Marianny>).
error: Content is protected !!