Historia Objezierza na kartach „Pana Tadeusza”

---

    W prezentowanym na portalu cyklu „Śladami pieczęci” bohaterami krótkich not biograficznych były dotychczas różne ciekawe osoby, które używały przedstawionych w tych notach pieczęci, a do tego zapisały się w mniejszym lub większym stopniu w naszej historii. Warto jednak przywołany cykl nieco rozbudować i wyjść szerzej poza tłoki osobiste. Dlatego tym razem zostanie zaprezentowany tłok pieczętny związany z majątkiem ziemskim. Dzieje i historia tego majątku mogą być interesujące co najmniej z trzech powodów. Po pierwsze ze względu na znajdujący się na jego terenie zabytkowy pałac, po drugie gości, którzy go niegdyś odwiedzali, a po trzecie – przywołanie majątku i jego właścicieli w polskiej epopei narodowej „Pan Tadeusz”. Tłok pieczętny, którego śladem będziemy podążali, to pieczęć kasy majątku Objezierze (il. 1).

Il. 1. Pieczęć kasy majątku Objezierze (fot. J. Giersz)

    Objezierze to wieś położona obecnie w powiecie obornickim, na południowy zachód od Obornik. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą już z XII wieku. Z początku stanowiła ona uposażenie komandorii joannitów w Poznaniu. Na przestrzeni wieków stosunkowo często zmieniała właścicieli. W XIV wieku była własnością rycerskiego rodu Nałęczów, później Objezierskich herbu Nałęcz, którzy utrzymali część majątku w swoim posiadaniu aż do początku XVIII w. W przypadku pozostałej części właścicielami majątku w XVII w. byli Przespolewscy, Siedleccy, Zawadzcy oraz na przełomie XVII/XVIII w. Tomiccy. W połowie lat 20. XVIII w. cała posiadłość przeszła w ręce Węgorzewskich herbu Leszczyc. W 1772 r. właścicielem majątku został Wojciech Węgorzewski, generał adiutant JKM. Dzięki jego staraniom w latach 1786 – 1788 wybudowana została okazała, klasycystyczna rezydencja, bogato dekorowana wewnątrz. Znajdowały się w niej m.in. liczne dzieła sztuki, obszerny księgozbiór oraz wiele zbytków archeologicznych pochodzących z okolic. Równocześnie z budową pałacu powstał park krajobrazowy z romantycznymi altankami i drewnianymi pawilonami. Osobą faktycznie zarządzającą majątkiem była żona generała – Aniela Węgorzewska z Kwileckich, która kierowała zarówno życiem gospodarczym, jak i kulturalnym. W 1804 r. na jej zaproszenie goszczono w Objezierzu m. in. Juliana Ursyna Niemcewicza. Po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu Węgorzewskich rozpoczął się okres długich sporów o majątek objezierski. Ostatecznie jego właścicielem został Klemens Kwilecki, brat Anieli Węgorzewskiej.

    W 1828 r. po ślubie córki Klemensa – Heleny Kwileckiej (il. 2) z Wincentym Turno herbu Trzy Kotwice (patrz pieczęć), Objezierze jako dobra posagowe przechodzą we władanie Turnów, acz nie bez problemów. Kolejnym dziedzicem majątku był Hipolit, a następnie jego syn Stanisław. Turnowie kontynuowali artystyczne i naukowe zainteresowania poprzedników i zgromadzili w pałacu cenną kolekcję dzieł sztuki, obszerny księgozbiór oraz duży zbioru rękopisów. Pałac został przebudowany przez Turnów w latach 1840 – 1841 oraz 1905 – 1906 (m. in. przedłużono budynek o dwa boczne jednoosiowe aneksy). Na ilustracji 3 znajduje się karta pocztowa z widokiem pałacu jeszcze sprzed 1905 r. – brak bocznych aneksów (por. il. 5).

    Kontynuując dobre tradycje, Objezierze w XIX w. stało się atrakcyjnym miejscem nie tylko do wypoczynku, ale i twórczej pracy, wymiany myśli i poglądów, a także dyskusji politycznych. Potwierdzeniem tego byli goście, którzy chętnie przebywali w majątku. Oprócz wcześniej już wspominanego Juliana Ursyna Niemcewicza, w pałacu gościli m. in: Adam Mickiewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Narcyza Żmichowska, Wincenty Pol, Bibianna Moraczewska i Marceli Motta.

    Szczególnie ważny dla Objezierza, a i dla polskiej literatury, był pobyt naszego wieszcza A. Mickiewicza, który dwukrotnie tu gościł. Pierwszy raz odwiedził majątek między 15 a 23 grudnia 1831 r., a drugi raz 1 stycznia 1832 r. W trakcie jego pobytu zapewne wspominano i rozmawiano o rodzinnym konflikcie Kwileckich z Turno, dotyczącym podziału majtku po śmierci Klemensa Kwileckiego, zmarłego w 1826 r. Czwórka jego dzieci, tj. trzech synów i córka Helena (żona Wincentego Turno) bardzo długo nie mogli dość do porozumienia w sprawie Objezierza. Konflikt zakończył się ugodą zawartą dopiero w 1830 r. Echa tych waśni możemy znaleźć na stronach naszej narodowej epopei „Pan Tadeusz” (księga XI),

    Dodatkowo sam spór Horeszków z Soplicami o zamek w „Panu Tadeuszu” był podobno inspirowany waśniami właśnie pomiędzy Kwileckimi a Turno.

    Wymieniając wybitne osoby związane z kulturą polską, których aktywność w mniejszym lub większym stopniu przeplatała się z pobytem w Objezierzu, nie może zabraknąć jeszcze jednaj znaczącej postaci. Chodzi o wybitnego uczonego, humanistę o rozległej wiedzy i zainteresowaniach, dramaturga i działacza społecznego – Antoniego  Małeckiego. Urodził się on w Objezierzu 16 lipca 1821 r. Mając zaledwie 23 lata obronił doktorat z filologii. Oprócz historii literatury zajmował się także językoznawstwem, filologią klasyczną, slawistyką, a także heraldyką. Był także historykiem-mediewistą. W swojej karierze naukowej pełnił kilka ważnych funkcji, był m.in. rektorem Uniwersytetu Lwowskiego i posłem na Sejm Krajowy Galicji. Dodatkowo pracował jako profesor na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Uniwersytecie w Innsbrucku.

Il. 4. Antoni Małecki
(Źródło: Tygodnik Ilustrowany nr 220 z 12 grudnia 1863 r.)

    Jego osiągnięcia naukowe i literackie zostały docenione jeszcze za życia. Otrzymywał liczne nagrody, a w 1863 r. ukazał się w Tygodniku Ilustrowanym wielostronicowy artykuł w dwóch częściach, autorstwa Fr. Henryka Lewenstana pt. „Antoni Małecki – szkic biograficzno-literacki”. W artykule tym, który był przeglądem jego dotychczasowego dorobku naukowo-literackiego, został oceniony bardzo wysoko. Szczególnie podkreślono jego olbrzymi wkład w badania nad językiem polskim.  Zmarł w 1913 r. i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

    W czasie II wojny światowej pałac w Objezierzu wraz z majątkiem został zagrabiony przez Niemców i oddany do dyspozycji Artura Greisera gauleitera Warthelandu (Kraju Warty). Po wojnie w 1946 r. Ministerstwo Rolnictwa otworzyło w pałacu Ośrodek Szkoleniowy PGR i od tego czasu do chwili obecnej obiekt ten pełni funkcje szkoleniowo-dydaktyczne. Aktualnie mieści się tam Zespół Szkół im. Adama Mickiewicza, który składa się z gimnazjum, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej z oddziałami integracyjnymi. Obecny widok pałacu przedstawia il. 5.

    Na zakończenie, przechodząc już do samej pieczęci, warto jeszcze wspomnieć o jej wytwórcy. Pieczęć powstała w warsztacie Fryderyka Wilhelma Belowa znakomitego poznańskiego grawera. Wyroby jego charakteryzowały się wysoką jakością wykonania. Znany jest on przede wszystkim z realizacji zamówień pieczęci dla parafii i władz kościelnych.

    Pieczęcie jego autorstwa są poszukiwane na rynku kolekcjonerskim, ponieważ do dnia dzisiejszego nie zachowało się ich wiele. W 2015 r. Muzeum Archidiecezjalne w Poznaniu zorganizowało wystawę poświęconą temu grawerowi pt. Fryderyk Wilhelm Below (1822-1895) – Pieczętarz i Artysta. Więcej o jego życiu i pracach można dowiedzieć się w artykule: Wytwórcy pieczęci – F. W. Below.

Opracowanie: Janusz Giersz

Źródła:

https://regionwielkopolska.pl/katalog-obiektow/palac-w-objezierzu/
http://www.zs.objezierze.pl/historia.htm
http://www.zs.objezierze.pl/patron.htm
https://kulturaupodstaw.pl/pan-tadeusz-w-objezierzu/
Tygodnik Ilustrowany nr 220 z 12 grudnia 1863 r.
Tygodnik Ilustrowany nr 221 z 19 grudnia 1863 r. http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1863/foto/n473.htm