Instytucje samorządowe na ziemiach polskich w XIX w. były kształtowane w ramach systemów administracyjno-politycznych państw zaborczych, pod panowaniem których się znalazły. Generalnie system samorządowy funkcjonował w oparciu o rozwiązania prawne tych państw, jednak często z licznymi ograniczeniami.
W Królestwie Polskim (zabór rosyjski) samorządność lokalna była najsłabiej rozwinięta i zaczęła być kształtowana stosunkowo późno. Wynikało to z faktu, że w samym Imperium Rosyjskim samorząd terytorialny zaczęto tworzyć dopiero w latach 1864 – 1870 (samorząd ziemski, powiatowy, gubernialny i na końcu miejski). Przy czym Królestwo Polskie zostało wyłączone z tego procesu i ograniczono się tutaj tylko do tworzenia samorządu gminnego. Na mocy ukazu z 19 lutego/2 marca 1864 r. powołano gminę wiejską zbiorową, w skład której mogły wchodzić wsie, (każda stanowiła gromadę ze swoim samorządem gromadzkim), obszary dworskie oraz osady. Organami wykonawczymi samorządu wiejskiego był wójt i sołtys, natomiast organami nadzorującymi (stanowiącymi i kontrolnymi) były zgromadzenia (zebrania) gminne i gromadzkie.
Samorząd miejski ze względu na wyłączenie Królestwa Polskiego z rosyjskiej reformy samorządowej, nie został wprowadzony na jego terenach, co było rzadkością w skali Europy. Pierwsze próby jego organizacji wraz z samorządem powiatowym zostały podjęte na terenie Królestwa w czasie I wojny światowej.
Źródło: B. Kołaczkowski, M. Ratajczak, Wpływ odzyskania niepodległości na kształt struktur i zakres samodzielności władz samorządu terytorialnego na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego, Studia prawa publicznego nr 3, 2013.
W tej części portalu zaprezentowano podgrupę osobistych tłoków pieczętnych, które należały do urzędników samorządowych – jako osób fizycznych – reprezentujących dany urząd, głównie wójta i sołtysa. Tłoki zaprezentowano w kolejności alfabetycznej względem nazwy miejscowości przywołanej w legendzie tłoka lub odtworzonej ze źródeł historycznych.
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | BIAŁASZEWO Wójt Gminy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | – |
| 4 | prostokątna 76 x 49 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | – |
| 7 | brak, trzpień do mocowania uchwytu |
| 7a | 30 mm |
| 7b | 21 mm |
| 7c | 9 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła, minuskuła |
| 9b | w polu: M (инистерство). В (нутренных). Д (ел). // ВОЙТЪ // ГМИНЫ БѢЛАШЕВО // Дня […] г (oда). // No ___ // Дер (евния). Бѣлашево // ЩУЧИНСКАГО УѢЗДА // ЛОМЖИНСКОЙ ГУБЕРНІИ |
| 10 | W polu pieczęci napis w 8 wierszach. Po wierszu 1, 3 i 5 rozdzielający element ozdobny o formie podłużnej rozety. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | BŁENNA Posterunkowy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | owal 37 mm x 21 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | – |
| 7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce, rekonstrukcja |
| 7a | 91 mm |
| 7b | 96 mm, w tym skuwka 9,5 mm |
| 7c | 5 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w górnym półotoku: СОТСКИЙ w polu: ДЕРЕВ: (ни) БЛЕННА w dolnym półotoku: ГМИ (ны): ЗАГРОДНИЦА |
| 10 | W polu pieczęci napis. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | W 1870 r. gminę Zagrodnica przemianowano na gminę Izbica (Kujawska). |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | FRAMPOL Wójt gminy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | – |
| 4 | okrągła Ø 33 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | na rancie matrycy znak poprawnego ustawienia tłoka |
| 7 | brak, trzpień do jego nabicia |
| 7a | 41 mm |
| 7b | 32 mm |
| 7c | 9 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w polu poniżej wyobrażenia napieczetnego: ВОЙТА ГМИНЫ // ФРАМПОЛЬ // ЛЮБ(ельска): ГУБ (ерния) |
| 10 | W polu pieczęci, niedokończony przez grawera, wizerunek dwugłowego orła ukoronowanego ze wstęgami pod wspólną koroną, z berłem i jabłkiem w szponach. Wizerunek ustalony dla małego herbu Rosji w 1857 r. Poniżej nazwa dysponenta w trzech wierszach. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | Bardzo niskiej jakości wykonanie, pieczęć w całości odlana, obraz jak I legenda niepoddane dalszej obróbce przez grawera. |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | GŁUCHÓW Wójt gminy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | okrągła Ø 29 mm |
| 5 | wklęsłoryty |
| 6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
| 7 | – |
| 7a | 100 mm |
| 7b | 94 mm, w tym skuwka 6 mm |
| 7c | 6 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w otoku: СКЕРНЕВИЦ. (кого) УҌЗ. (да) ВОЙТЪ ГМИН. (ы) ГЛУХОВЪ II |
| 10 | W polu pieczęci herb guberni warszawskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy snop zboża przecięty wpół rzeką. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie perełkowe |
| 11 | – |
| 12 | po 1869 r. |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | KLIMONTÓW Wójt gminy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | owalna 26 mm x 49 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | – |
| 7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
| 7a | 100 mm |
| 7b | 94 mm, w tym skuwka 8 mm |
| 7c | 6 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w górnym półotoku: ВОЙТЬ ГМИНЫ w polu:* ВЫДАНЪ ВИДЪ НА ЖИТЕЛЬСТВО * w dolnym półotoku:КЛИМОНТОВЪ МѢХ. (oвского) У. (ѣезда) |
| 10 | W polu pieczęci napis. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, podwójne obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | RADECZNICA Wójt gminy |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | owalna 24 x 52 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
| 7 | uchwyt strugany z kawałka drewna |
| 7a | 94 mm |
| 7b | 87 mm |
| 7c | 7 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w półotoku górnym : ОТЪ ВОЙТА ГМИНЫ w polu: РАДЕЧНИЦА w półotoku dolnym : * ЛЮБ(ельска): ГУБ (ерния): * |
| 10 | W polu pieczęci nazwa wsi. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, podwójne obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | TARCZEK Kasjer Tarczkowskiej Gminnej Kasy Oszczędnościowo -Pożyczkowej |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | – | |
| 4 | okrągła Ø 35,5 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | – | |
| 7 | brak, trzpień do jego nabicia | |
| 7a | 35 mm | |
| 7b | 29,5 mm | |
| 7c | 5,5 mm | |
| 8 | – | |
| 9a | majuskuła | |
| 9b | w otoku: * КАССИРЪ ТАРЧКОВСКОЙ ГМ (инной). ССУДО-СБЕРЕГ (ательной). КАССЫ |
|
| 10 | W polu pieczęci herb guberni radomskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy snop pszenicy, po bokach którego znajdują się dwa młoty. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, podwójne obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | – |