Instytucje samorządowe na ziemiach polskich w XIX w. były kształtowane w ramach systemów administracyjno-politycznych państw zaborczych, pod panowaniem których się znalazły. Generalnie system samorządowy funkcjonował w oparciu o rozwiązania prawne tych państw, jednak często z licznymi ograniczeniami.
W zaborze austriackim największymi jednostkami samorządu terytorialnego były kraje koronne (było ich 17 w tym Galicja i Lodomeria; pełna nazwa – Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimskim i Zatorskim), które dzieliły się pierwotnie na okręgi i powiaty, a później już tylko na powiaty. Administracja kraju koronnego była prowadzona równolegle przez namiestnika cesarza, jako najwyższego organu rządu (cesarza) i wydział krajowy wybierany przez sejm krajowy, który reprezentował społeczność lokalną. Przy czym zakres samorządu kraju był bardzo wąski i ograniczony.
Podział terytorialny kraju koronnego był dwuszczeblowy. Pierwszym szczeblem były powiaty, w których istniały zarówno administracja rządowa, której przedstawicielami byli starości podlegający namiestnikowi, jak również samorządowa. W samorządach powiatowych organami stanowiącymi były rady powiatowe, a wykonawczymi wydziały powiatowe na czele z marszałkiem powiatu, zatwierdzanym przez cesarza.
Najmniejszą jednostką samorządową była gminy, która miała już typowo charakter samorządowy. Każda wieś niezależnie od swojej wielkości tworzyła gminę. Ich organami były rady gmin oraz zwierzchności gminnej z naczelnikami gminy (wójtami). Przy czym z obszarów gmin wiejskich mogły być wyłączane obszary dworskie, które tworzyły odrębną gminę z patrymonialnym władztwem dziedziców.
Miasta były traktowane jako gminy miejskie a ich organami były odpowiednio rady miejskie i magistraty z burmistrzami lub prezydentami (Lwów, Kraków).
Źródło: K. Andryszczyk, Ustrój polityczno-administracyjny w zaborze austriackim.
W tej części portalu zaprezentowano podgrupę tłoków pieczętnych, które należały do urzędów i instytucji samorządowych – jako osób prawnych, np. okręg, powiat, rada powiatu, wydział powiatowy, gmina, rada gminy, zwierzchność gminna, rada miasta, magistrat. Tłoki zaprezentowano w kolejności alfabetycznej względem nazwy miejscowości przywołanej w legendzie tłoka lub odtworzonej ze źródeł historycznych.
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | KARACZYNÓW Wieś |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | kwadratowa 32 mm x 32 mm |
| 5 | wypukłoryty |
| 6 | – |
| 7 | uchwyt toczony o gruszkowatej gałce |
| 7a | 113 mm |
| 7b | 107 mm, w tym uchwyt drewniany 84 mm, skuwka 7,5 mm, trzpień mosiężny 15,5 mm |
| 7c | 6 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | w polu, powyżej obrazu napieczętnego: WIEŚ w polu, poniżej obrazu napieczętnego: KARACZYNÓW |
| 10 | W polu pieczęci herb Leszczyc, po bokach dwie gałęzie palmowe skrzyżowane na dole. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | KRAKÓW Czwarta Szkoła 4- ro klasowa Miejska |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | – | |
| 4 | okrągła Ø 36,5 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka | |
| 7 | brak uchwytu, trzpień do jego nabicia | |
| 7a | 38 mm | |
| 7b | 32 mm | |
| 7c | 6 mm | |
| 8 | – | |
| 9a | majuskuła, minuskuła | |
| 9b | w otoku: CZWARTA SZKOŁA 4ro KLASOWA MIEJSKA. w półpierścieniu dolnym: W KRAKOWIE. |
|
| 10 | W polu pieczęci mur ceglany z trzema basztami z okienkami, z których środkowa wyższa i na postumencie, zwieńczonymi krenelażem o trzech blankach każda. W murze brama o otwartych podwojach, z okuciami i podniesioną broną. W prześwicie bramy herb Orzeł Biały. Ponad basztami zamknięta korona. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | KRAKÓW Zakład Higieny |
| 3a | mosiądz |
| 3b | drewno |
| 4 | okrągła Ø 30 mm |
| 5 | wklęsłoryty |
| 6 | – |
| 7 | uchwyt toczony o kulistej gałce |
| 7a | 109 mm |
| 7b | 104,5 mm, w tym stopka 6,5 mm, cokół 7,5 mm, stanowiące z matrycą jedną całość, skuwka 9 mm (Ø 14 mm) |
| 7c | 4,5 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła, minuskuła |
| 9b | w półotoku górnym: * ZAKŁAD HYGIENY * w półotoku dolnym: w KRAKOWIE. |
| 10 | W polu pieczęci tarcza dwudzielna w słup. W polu pierwszym dwa skrzyżowane berła, w polu drugim laska Eskulapa. Tarcza zwieńczona koroną zamkniętą z krzyżem. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, podwójne obrzeżenie ciągłe. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | MĘCINA Rada Szkolna miejscowa |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | mosiądz | |
| 4 | okrągła Ø 25 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | – | |
| 7 | uchwyt toczony, naśladujący w formie tralkę | |
| 7a | 45,5 mm | |
| 7b | 42,5 mm | |
| 7c | 3 mm | |
| 8 | – | |
| 9a | majuskuła, minuskuła | |
| 9b | w półotoku górnym: Rada Szkolna w polu: miejscowa w półotoku dolnym: w Męcinie |
|
| 10 | W polu pieczęci napis. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna |
| 2 | OLESKO [UKRAINA] Zwierzchność Gminy Królewskiego Miasta |
| 3a | mosiądz |
| 3b | – |
| 4 | okrągła Ø 51 mm |
| 5 | wklęsłoryty |
| 6 | na rancie znak prawidłowego ustawienia tłoka |
| 7 | brak, stopka i cokół z ułamanym trzpieniem |
| 7a | 25 mm |
| 7b | 18 mm, w tym stopka 4 mm (owalna 26 x 39 mm) i cokół 7 mm |
| 7c | 7 mm |
| 8 | – |
| 9a | majuskuła |
| 9b | otoku: ◊ ZWIERZCHNOŚĆ GMINY KRÓL (ewskiego): MIASTA ◊ // OLESKO |
| 10 | W polu pieczęci, oddzielonym od pola legendy obrzeżeniem łańcuszkowym, tarcza renesansowa czwórdzielna w krzyż. W polu pierwszym herb Półświat?, w polu drugim herb Pawęza ?, w polu trzecim herb Korczak i czwartym herb Topór. Nad tarczą korona o pięciu fleuronach i czterech pałkach. Na zewnątrz, wokół pola legendy, podwójne obrzeżenie ciągle i perełkowe. |
| 11 | – |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | PODHAJCE Wydział Powiatowy |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | – | |
| 4 | okrągła Ø 32,5 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | – | |
| 7 | brak, ślad po tulei do mocowania uchwytu | |
| 7a | 7,5 mm | |
| 7b | 0,5 mm, ślad po tulei do mocowania uchwytu | |
| 7c | 7 mm | |
| 8 | – | |
| 9a | majuskuła | |
| 9b | w górnym półotoku: * WYDZIAŁ POWIATOWY * w dolnym półotoku: W PODHAJCACH |
|
| 10 | W polu pieczęci herb Galicji i Lodomerii; tarcza typu francuskiego dzielona w krzyż, w polu pierwszym trzy korony ułożone w pas 2-1, w polu drugim dwie belki ułożone wpas, w polu trzecim orzeł z położoną na nim literą O, w polu czwartym orzeł z położoną na nim literą Z. Nad tarczą królewska korona zamknięta. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | – |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | PRZEDMIEŚCIE Zwierzchność Gminy |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | mosiądz/drewno | |
| 4 | okrągła Ø 32 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | – | |
| 7 | uchwyt dwuczęściowy – trzpień mosiężny toczony, do którego przymocowany jest drewniany uchwyt toczony o gruszkowatej gałce, | |
| 7a | 105 mm | |
| 7b | 100 mm, w tym trzpień mosiężny 17 mm, skuwka 6 mm | |
| 7c | 5 mm | |
| 8 | na gałce znacznik prawidłowego ustawienia tłoka | |
| 9a | majuskuła | |
| 9b | w otoku rozdzielonym skrzyżowanymi gałązkami: ZWIERZCHNOŚĆ GMINY PRZEDMIEŚCIA w polu: 1881 |
|
| 10 | W polu pieczęci, oddzielonym od pola legendy obrzeżeniem ciągłym, łańcuch o okrągłych ogniwach ułożony wzdłuż 2/3 obrzeżenia, zakończony z prawej strony hakiem, poniżej data. Na zewnątrz, wokół pola legendy, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | obecnie część miasta Sanok |
| 1 | kolekcja prywatna | |
| 2 | ZBARAŻ Biuro Powiatowe C. K. Galicyjskiego Zakładu Kredytowego Włościan |
|
| 3a | mosiądz | |
| 3b | drewno | |
| 4 | okrągła Ø 29 mm | |
| 5 | wklęsłoryty | |
| 6 | – | |
| 7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce | |
| 7a | 112 mm | |
| 7b | 97 mm, w tym skuwka 11 mm | |
| 7c | 5 mm | |
| 8 | – | |
| 9a | majuskuła | |
| 9b | w otoku: BIÓRO POWIATOWE C. K. UPR. (zywilejowanego) GAL. (icyjskiego) ZAKŁ (adu) KRED (ytowego), WŁOŚCIAN w półotoku poniżej obrazu napięcżetnego: W ZBRAŻU |
|
| 10 | W polu pieczęci godło Cesarstwa Austrii – orzeł dwugłowy w koronie cesarskiej ze wstęgami, trzymający w szponach miecz i jabłko a na piersi tarczę herbową z herbem Habsburgów otoczoną łańcuchem Orderu Złotego Runa. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. | |
| 11 | – | |
| 12 | – |