Pieczęcie urzędów i instytucji samorządowych (zabór rosyjski)

Instytucje samorządowe na ziemiach polskich w XIX w. były kształtowane w ramach systemów administracyjno-politycznych państw zaborczych, pod panowaniem których się znalazły. Generalnie system samorządowy funkcjonował w oparciu o rozwiązania prawne tych państw, jednak często z licznymi ograniczeniami.

W Królestwie Polskim (zabór rosyjski) samorządność lokalna była najsłabiej rozwinięta i zaczęła być kształtowana stosunkowo późno. Wynikało to z faktu, że w samym Imperium Rosyjskim samorząd terytorialny zaczęto tworzyć dopiero w latach 1864 – 1870 (samorząd ziemski, powiatowy, gubernialny i na końcu miejski). Przy czym Królestwo Polskie zostało wyłączone z tego procesu i ograniczono się tutaj tylko do tworzenia samorządu gminnego. Na mocy ukazu z 19 lutego/2 marca 1864 r. powołano gminę wiejską zbiorową, w skład której mogły wchodzić wsie, (każda stanowiła gromadę ze swoim samorządem gromadzkim), obszary dworskie oraz osady. Organami wykonawczymi samorządu wiejskiego był wójt i sołtys, natomiast organami nadzorującymi (stanowiącymi i kontrolnymi) były zgromadzenia (zebrania) gminne i gromadzkie.

Samorząd miejski ze względu na wyłączenie Królestwa Polskiego z rosyjskiej reformy samorządowej, nie został wprowadzony na jego terenach, co było rzadkością w skali Europy. Pierwsze próby jego organizacji wraz z samorządem powiatowym zostały podjęte na terenie Królestwa w czasie I wojny światowej.

Źródło: B. Kołaczkowski, M. Ratajczak, Wpływ odzyskania niepodległości na kształt struktur i zakres samodzielności władz samorządu terytorialnego na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego, Studia prawa publicznego nr 3, 2013.

W tej części portalu zaprezentowano podgrupę tłoków pieczętnych, które należały do urzędów i instytucji samorządowych – jako osób prawnych, np. gmina, gromada, obszar dworski, kasa oszczędnościowa gminna i powiatowa. Tłoki zaprezentowano w kolejności alfabetycznej względem nazwy miejscowości przywołanej w legendzie tłoka lub odtworzonej ze źródeł historycznych.

1	kolekcja prywatna
2	CZERSK Zarząd Gminnej Kasy Oszczędnościowo-Pożyczkowej
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 34,5 mm
5	wypukłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o spłaszczonej gałce
7a	88 mm
7b	81 mm, w tym skuwka 13 mm
7c	7 mm
8	na uchwycie powyżej skuwki znacznik prawidłowego ustawienia tłoka
9a	majuskuła
9b	w polu poniżej wyobrażenia napieczętnego: УПРАВЛЕНЕ // ЧЕРСКОЙ // ГМ: (инной) ССУДО – СБЕР. (егательной) КАССЫ // ГРОИЦ. (kaгo) УѢЗ. (да) // ВАРШ: (авской) Г (уберни)
10	W polu pieczęci herb guberni warszawskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy snop zboża przecięty wpół rzeką. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz wokół pola pieczęci pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	HORODECZNA [BIAŁORUŚ] Rada Gromady
3a	mosiądz
3b	–
4	prostokątna z uszczerbionymi narożnikami 18 x 22 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o kulistej gałce
7a	75 mm
7b	72 mm, w tym skuwka 4 mm (Ø 10 mm)
7c	3 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w polu: *ПЕЧАТЬ // ГОРОДЫСКАГО // СЕЛЬСKАГО // ДОБРОСОВ (ета).*
10	W polu pieczęci w czterwch wierszach nazwa dysponenta. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	W miejscowym majątku w dzieciństwie bywał Adam Mickiewicz

1	kolekcja prywatna
2	KIEŁCZYGŁÓW Zarząd Gminnej Kasy Oszczędnościowo – Pożyczkowej
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 29 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o kulistej gałce, rekonstrukcja
7a	99 mm
7b	91 mm, w tym skuwka 9 mm (Ø 16 mm)
7c	8 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w półotoku zewnętrznym górnym: УПРАВЛЕНІЯ w otoku wewnętrznym: • КЕЛЧИГЛОВСКОЙ ГМИННОЙ ССУДОСБЕРЕГАТЕЛЬНОЙ КАССЫ
10	W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka, po bokach którego znajdują się dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	KOŻANGRÓDEK [BIAŁORUŚ] Sąd włości (gminy)
3a	stal
3b	stal
4	okrągła Ø 33 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt o formie odwróconego stożka
7a	86 mm
7b	79 mm, w tym stopka 7 mm, cokół 12 mm, stanowiące z matrycą jedną całość
7c	7 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: * КОЖАНЪ ГОРОДЕЦКОГО ВОЛОСТНОГО СУДА
10	W polu pieczęci herb guberni mińskiej. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	Zobacz: Wołost (pol. włość)

1	kolekcja prywatna
2	KROKOCICE Zarząd gminy
3a	mosiądz
3b	–
4	prostokątna ze ściętymi rogami 75 x 53 mm
5	wypukłoryty
6	–
7	brak, trzpień do jego zamocowania
7a	50 mm
7b	41,5 mm
7c	8,5 mm
8	–
9a	majuskuła, minuskuła
9b	w polu: M (инистерство). В (нутренных). Д (ел). // КРОКЦИЦКОЕ // ГМИННОЕ УПРАВЛЕНІЕ // Сърадэскаго уъэзда // КАЛИШСКОЙ ГУБЕРНІИ // Отдел // No ___ // _____дня 190__ г // дер.Крокцицкое // ???
10	W polu pieczęci napis w 10 wierszach. Po wierszu 1, 5 rozdzielający element ozdobny o formie podłużnej rozety.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	KUPCZE [UKRAINA] Gromada
3a	mosiądz
3b	–
4	okrągła Ø 34 mm
5	wypukłoryty
6	na rancie znacznik prawidłowego ustawienia tłoka
7	–
7a	48 mm
7b	42 mm, w tym stopka (Ø 16 mm) i cokół 20 mm, stanowiące z matrycą jedną całość.
7c	6 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w półotoku górnym: * ГРОМАДА * w półotoku dolnym: КУПЧЕ
10	W polu pieczęci, oddzielonym od pola legendy obrzeżeniem ciągłym, pług z kołami stojący na murawie, nad nim skrzyżowane widły drewniane, grabie i sierp. Na zewnątrz, wokół pola legendy, pojedyncze obrzeżenie ciągłe
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	LWÓW Lwowska Żydowska Szkoła Ludowa
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 35 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o kulistej gałce, rekonstrukcja
7a	102 mm
7b	94,5 mm, w tym cokół 24 mm, stanowiący z matrycą jedną całość
7c	7,5 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: * ЛЬВОВСКОЕ ЗЕМСКОЕ ЕВР (ейское). НАРОДНОЕ УЧИЛИЩЕ w polu: ВѢД (ома). // МИН (истерству). НАРОД (ного). // ПРОСВ (ещения).
10	W polu pieczęci, oddzielonym od pola legendy pojedynczym obrzeżeniem ciągłym, napis w 3 wierszach. Na zewnątrz, wokół pola legendy, pojedyncze obrzeżenie ciągłe,
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	NIECHŁONIN Kasa Oszczędnościowo – Pożyczkowa
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 33 mm
5	wklęsłoryty
6	na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka
7	uchwyt toczony o spłaszczonej gałce
7a	106,5 mm
7b	99,5 mm, w tym skuwka 9 mm (Ø 16 mm)
7c	7 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: **НЕХЛОНИНСКАЯ ССУДО-СБЕРЕГ (ательная).КАССА МЛАВ (скаго).* УѢЗ (да). ПЛОЦ (кой). ГУБ (ерни).**
10	W polu pieczęci herb guberni płockiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy dwie baszty, między którymi znajdują się dwa skrzyżowane klucze, a nad nimi trzy skrzyżowane kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	NOWOSIUŁKI Gromada
3a	mosiądz
3b	–
4	okrągła Ø 31,5 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	brak, trzpień do jego nabicia
7a	27 mm
7b	20 mm
7c	7 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: * PIECZĘĆ GROMADY NOWOSIUŁKI
10	W polu pieczęci, wbite drzewcami w murawę, grabie skrzyżowane z kosą. Z murawy wyrasta pięć kęp trawy. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	SKOTNIKI Zarząd Gminnej Kasy Oszczędnościowo-Pożyczkowej
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 34 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o spłaszczonej gałce
7a	86,5 mm
7b	80,5 mm, w tym skuwka 6 mm (Ø 16,5 mm)
7c	6 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: *** УПРАВЛЕНЕ СКОТНИНСКОЙ ССУДО – СБЕРЕГ (ательной). КАСС (ы). ТУРЕК (ckaгo). УѢЗ (да). КАЛ (ишской). Г (уберни).**
10	W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka, po bokach którego znajdują się dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	SKULSKA WIEŚ Zarząd Kasy Oszczędnościowo – Pożyczkowej
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 32,5 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o spłaszczonej gałce
7a	81 mm
7b	73,5 mm, w tym skuwka 4,5 mm (Ø 13 mm)
7c	7,5 mm
8	na uchwycie znacznik prawidłowego ustawienia tłoka (pineska)
9a	majuskuła
9b	w otoku: УПР (авленіе) СКУЛЬСНОЕВЕЙСКОЙ ССУДО -СБ (ерегательной). КАССЫ СЛУПЕЦКАГО УѢЗ (да).
10	W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka, po bokach którego znajdują się dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	STARORYPIN Kasa Oszczędnościowo – Pożyczkowa
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 31 mm
5	wklęsłoryty
6	na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka
7	uchwyt toczony o spłaszczonej gałce
7a	77,5 mm
7b	73 mm, w tym skuwka 5 mm
7c	5 mm (różnej grubości od 3,5 do 5 mm)
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: *** СТАРАРЫПИНСKАЯ ССУДО СБЕР. (егательная) КАССА РЫПИН. (ckaгo) УѢЗ: (да)**
10	W polu pieczęci herb guberni płockiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy dwie baszty, między którymi znajdują się dwa skrzyżowane klucze, a nad nimi trzy skrzyżowane kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	WIERZCHLAS (d. MIERZYCE) Zarząd gminy
3a	mosiądz
3b	drewno
4	okrągła Ø 32 mm
5	wklęsłoryty
6	–
7	uchwyt toczony o kulistej gałce
7a	95,5 mm
7b	87 mm, w tym skuwka 9 mm (Ø 13 mm), rękojeść 70 mm
7c	8,5 mm
8	na uchwycie znacznik prawidłowego ustawienia tłoka (pineska)
9a	majuskuła
9b	w otoku: *** УПР (авление). ГМ (ины). МЕРЖИЦЕ ВЕЛЮНСКАГО УѢЗД (a). КАЛИШ (ской). ГУБ (ерни).**
10	W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka, po bokach którego znajdują się dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–

1	kolekcja prywatna
2	WOLA ŚWINIECKA Kasa Oszczędnościowo – Pożyczkowa
3a	mosiądz
3b	–
4	okrągła Ø 35 mm
5	wklęsłoryty
6	na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka
7	brak, trzpień do jego zamocowania
7a	30 mm
7b	23 mm
7c	7 mm
8	–
9a	majuskuła
9b	w otoku: *** ВОЛИ-СВИНЕЦКОЙ ССУДО СБЕРЕГАТ (ельнoй): КАССЫ ТУРЕКС (ckaгo). УѢЗ: (да)**
10	W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka i po jego bokach dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe.
11	–
12	–