Robert Forysiak-Wójciński
Dział Numizmatyki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
Tekst opublikowano 24 stycznia 2022 na stronie www.ossolineum.pl
W roku 1863 istniał taki symbol
„W roku 1863 istniał taki symbol, który silnie – ba, nieraz wszechwładnie panował nad ludźmi. Była nim – pieczęć Rządu Narodowego. Widywałem ją w różnych muzeach – kawałeczek bibułki z drobnym pismem, a u spodu pieczęć. To był symbol siły. Cóż robiła pieczęć, co robili ludzie stojący za tą pieczęcią?”
(1924, Józef Piłsudski)
„Ten Rząd Narodowy i te wszystkie jego władze były tajemne, były mitem, pieczęcią. Naród poddawał się nie osobom, bo tych nie znał zupełnie, lecz poddawał się idei władzy narodowej […]. Pieczęć była symbolem widomym tej władzy narodowej, tej pieczęci słuchano, tę pieczęć szanowano.”
(1911, Józef Kajetan Janowski – sekretarz Rządu Narodowego)
„Dla mnie Rząd centralny istniał tylko jako pieczątka, a pieczątka jest nieśmiertelna, jej rozmnażanie się jest nieograniczonym.”
(1863, Marian Langiewicz – dyktator powstania styczniowego)
„Pieczątka – używanie jej jak forma lub środek legalizujący albo poświadczająca podpis – cały świat nie wymyślił nic praktyczniejszego. Według mego zdania, tak dziś, jak i podczas powstania, sama pieczątka miała znaczenie warunkowe […]. Znaczenie pieczątki zależy od rąk , które ją trzymają – czyli tak dziś, jak i podczas powstania […]”
(1865, Józef Hauke-Bossak – dowódca wojskowy w powstaniu)
„Upraszam: wesprzyjcie mnie radą, wzniećcie mi energię, która upada pod ciężkością tutejszej atmosfery. Czy ja mam być ostatnim już, który niemoc Galicji stwierdzi pieczęcią narodową? Proszę uwolnijcie mnie od tego zaszczytu.”
(1864, 23 II, Szczęsny Karpiński – naczelnik okręgu lwowskiego w powstaniu)
Il. 1. Tłok pieczęci Naczelnika Okręgu Tarnopolskiego, 1863 r.
Wizerunek: herb Polski powstańczej na trójpolowej tarczy: Orzeł Biały, Pogoń Litewska, Archanioł Michał
Napis: RZĄD NARODOWY || NACZELNIK OKRĘ: TARNOPOLSKIEGO
Matryca mosiężna (do tuszu) z trzpieniem, średnica pieczęci: 37 mm, Dział Numizmatyczny, sygn. S 1124
Prezentowany tłok pieczęci powstańczej z herbem narodowym ustanowionym przez władze powstania styczniowego 10 maja 1863 r. należy do Ossolineum od 1919 r. Przedmiot został ofiarowany Muzeum Książąt Lubomirskich przez Romualda Bohosiewicza, właściciela majątku ziemskiego we wsi Harasymów (obecnie miejscowość na Ukrainie, obw. iwanofrankiwski). W 1940 r. zabytek nie podzielił losów zbioru sfragistycznego (zawierającego m.in. ponad 60 tłoków pieczęci z powstania styczniowego), który po likwidacji Muzeum został rozdzielony na inne muzea pod okupacją radziecką. Tłok przetrwał w Ossolineum pod pieczą ostatniego lwowskiego opiekuna zbiorów muzealnych Mieczysława Gębarowicza i został przez niego włączony do ewakuowanych zbiorów ossolińskich, które dotarły do Zagrodna w 1944 r.
Jaka jest od początku historia pieczęci i jej nominalnego dysponenta? Wiemy, że stanowisko cywilnego naczelnika okręgu tarnopolskiego powstało na gruncie ustawy Rządu Narodowego (kierowanego przez Romualda Traugutta) z dn. 9 listopada 1863 r. Czy tłok pieczętny powstał wraz z formalnym urzędem, czy dopiero na okoliczność wydania nominacji na to stanowisko w dn. 6 grudnia na podstawie wprowadzonego dzień wcześniej regulaminu reorganizującego władze cywilne w Galicji, tego dostępne źródła nie rozstrzygają. Dokumenty uwierzytelnione tą pieczęcią (dotyczące tworzenia tzw. sądów obywatelskich) pochodzą z późniejszego, a zarazem krótkiego okresu: 31 grudnia 1863 – 6 stycznia 1864. Naczelnikiem, który używał pieczęci, był hrabia Antoni Golejewski (1819-1893), reprezentant tej frakcji „białych”, która opowiedziała się za prowadzeniem walki zbrojnej przeciw zaborcy. Aktywność Golejewskiego w roli naczelnika okręgowego po raz ostatni potwierdza pismo powstańcze z 25 lutego 1864 r. Po upadku powstania hrabia kontynuował działalność poselską w galicyjskim sejmie i pracował w urzędach terenowej administracji. Zmarł w swej posiadłości w Harasymowie, a więc w miejscowości, w której w 1919 r. mieszkał wspomniany ofiarodawca stempla.