Małgorzata Kumorowicz
Tekst opublikowano 9 września 2022 na stronie https://muzeum.olsztyn.pl/
Pieczęć kancelarii sądu Grafa Praschma Falkenberg
Taki wniosek nasuwa się po przetłumaczeniu napisu otokowego, umieszczonego na prezentowanym tłoku pieczęci do laku (* GR: PRASCHMA FALKENBERG GERICHTS AMT SIEGEL). Ten ciekawy i bardzo piękny zabytek z XIX wieku, wykonany z półszlachetnego kamienia osadzonego w srebrnej oprawie (48,5 x 32 x 18 mm), uzupełnia kolekcję sfragistyki w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Warmii i Mazur.
Jest to pieczęć najprawdopodobniej związana z tak zwanym sądownictwem patrymonialnym, które w świecie feudalnym stanowiło element kontroli i dominacji szlachty nad podległym jej społeczeństwem, nie tylko w obszarach wiejskich ale też i miejskich. Władza sądownicza szlachty nad poddanymi występowała we wszystkich krajach europejskich okresu wczesnonowożytnego. W krajach niemieckich, monarchiach Hohenzollernów czy Habsburgów, funkcjonując na równi z państwową, podlegała niedoskonałej, niemniej jakiejkolwiek ocenie zewnętrznej. Proces ten nabrał tempa w XVIII wieku, wraz z przejęciem kontroli nad tą sferą przez panującego i włączeniem do systemu władzy państwowej, przy równoczesnym ponoszeniu wszelkich kosztów przez właściciela immunitetu (objęcie przepisami ogólnego prawa, zbiurokratyzowanie). Zniesienie poddaństwa w 1807 roku sprawiło, że jurysdykcje patrymonialne stały się anachronizmem prawnym i poza generowaniem kosztów, miały coraz mniejsze znaczenie ekonomiczne. Niemniej przy próbach przeprowadzenia odgórnych reform szlachta niechętnie ustępowała pola, gdyż był to nadal pewien czynnik nacisku na ludność oraz znak przynależności do stanu rycerskiego. Ostateczna likwidacja sądów patrymonialnych w Prusach nastąpiła w 1848 roku. Przepisy konstytucji z 5 grudnia wprowadziły nowoczesny wymiar sprawiedliwości i równość obywateli wobec prawa.
Il.1 i 2. Pieczęć sądu patrymonialnego Grafa Praschma Falkenberg. Fot. G. Kumorowicz.
Pieczęć na publikowanym wizerunku odnosi się do domeny hrabiów von Praschma, jak wskazuje nazwa Falkenberg, właścicieli Niemodlina i panów na tamtejszym zamku w latach 1779-1945. Przenieśli się oni na niemodliński zamek drogą koligacji z czeskiego Prażma, założonego w 1777 roku przez Johanna Nepomucena Fedrynanda Praschmę. Jego syn, Jan Nepomucen II (1757-1822), z wykształcenia prawnik, dał początek linii niemodlińskiej, podnosząc zarazem splendor nowej siedziby, miasta i okolic, chociażby zakładając park krajobrazowy, zwierzyniec i ogród botaniczny.
Il. 3. Widok zamku w Niemodlinie (Falkenberg) od strony południowej,
litografia, F. Pazelt, A. Borchert, Alexander Duncker (1813-1897)
(domena publiczna)
Il. 4. Zamek w Niemodlinie, widok współczesny (domena publiczna)
Pośród pięciu kolejnych właścicieli Niemodlina, na uwagę zasługuje też władający domeną Fryderyk II Praschma (1833-1909), współzałożyciel Śląskiego Stowarzyszenia Zakonu Kawalerów Maltańskich, pełniący na frontach służbę samarytańską, aktywny działacz katolickiej Partii Centrum, przeciwnik polityki kanclerza Rzeszy Ottona von Bismarcka. Jego spektakularny pogrzeb odbył się w Niemodlinie, z zachowaniem średniowiecznego ceremoniału rycerskiego.
Il. 5. Grupa członków niemieckiego Reichstagu. Pierwszy po lewej w pozycji stojącej hrabia Fryderyk II Praschma (Wikipedia)
Herb rodziny przedstawia złote poroże jelenia w kolorze niebieskim, wyobrażone zarówno w polu jak i klejnocie. Poroże prezentowane jest na hełmie z niebieskimi i złotymi labrami. Z okazji podniesienia do godności hrabiowskiej w 1655 roku, do herbu dołączono odpowiednią koronę rangową. Na pieczęci sądowej widzimy umieszczoną pod koroną tarczę z godłem hrabiów na Niemodlinie, na tle gwiazdy oraz wyrytego poniżej orderu, zawieszonego na wstędze.
Il. 6. Herb Grafów Praschma (Wikipedia)
Wracając do kwestii jurysdykcji. Po likwidacji sądów patrymonialnych, akta instytucji podległej rodzinie Praschma trafiły do Królewskiego Sądu Miejskiego w Niemodlinie. Po nim przejął je Sąd Obwodowy, powołany w 1879 roku na podstawie zarządzenia Wilhelma I .