Krzysztof Dorcz
JESZCZE O PIECZĘCIACH I HERBIE IZBICY
Spośród kilku wsi o nazwie Izbica prawa miejskie dawniej uzyskały trzy ośrodki: w 1394 r. Izbica Kujawska, w 1540 r. Izbica (jako Nowy Tarnów) w województwie lubelskim i w 1754 r. Nowa Izbica (przy Izbicy Kujawskiej). Druga z lokacji nie udała się i ponownie miejscowość ta została miastem dopiero w 1750 r., a właściwie nie tyle miastem, co „miasteczkiem – curiosum”, zamieszkałym wyłącznie przez Żydów i nie mającym „nawet szczątkowego urzędu miejskiego” [1].
Słabo rozpoznane dzieje tych miejscowości powodowały trudności w interpretacji ich pieczęci, począwszy od okresu zaborów, przez okres międzywojenny i PRL, po lata III Rzeczypospolitej. Pierwsze opisy pieczęci przyniosła poniższa publikacja Wiktora Wittyga z roku 1905:
W. Wittyg, Pieczęcie miast dawnej Polski, Kraków 1905, s. 92.
Ustalenia W. Wittyga powtórzył w 1939 r. Antoni Chomicki [2], ale po 20 latach stanowisko obu badaczy zakwestionował w poniższej formie Marian Gumowski:
M. Gumowski, Pieczęcie i herby miejscowości województwa lubelskiego, Lublin 1959, s. 39.
Co ciekawe, odręczne notatki M. Gumowskiego dowodzą również jego „zamieszania” z tymi miejscowościami, np. pieczęcie z bramą (1775 r.) i Nowej Izbicy (1777 r.) przypisał do Izbicy w województwie lubelskim. Właśnie dzięki niemu barwny wizerunek herbu z krzyżem kawalerskim został w 1965 r. usankcjonowany drukiem w jubileuszowym wydawnictwie „Miasta polskie w tysiącleciu” (t. 1, tabl. LII). Choć Izbica miała wówczas status wsi, to jej godło (podobne do godła Rzeszowa) mogło sugerować jakieś zasługi w przeszłości i tym samym ją nobilitowało.
Jednoznacznie kwestię tę rozstrzygnął Jan Górak, pisząc w 1990 r.: „Nie jest znany herb Izbicy. Podany przez M. Gumowskiego i powtarzany później przez innych autorów herb miasta z godłem krzyża, z pieczęci z 1553 roku, jest po prostu pomyłką, w tym bowiem czasie Izbica była małą wioską liczącą zaledwie 13 kmieci. Nie do pomyślenia był też herb z krzyżem dla miasteczka lokowanego w 1750 roku wyłącznie dla Żydów” [3].
Dokument miasta Izbica Kujawska z 1534 r., w: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie,
Sfragistyczny zbiór pieczęci miejskich, sygn. 163.
Kilka lat później autor niniejszego tekstu powiązał pieczęć z krzyżem z Izbicą Kujawską. Stało się to możliwe po odnalezieniu dokumentu miejskiego z 1534 r., a więc wyprzedzającego lokację Izbicy lubelskiej o sześć lat. Przyjął ponadto, iż w tym samym stuleciu miasto, będące we władaniu Kretkowskich herbu Dołęga, mogło sprawić sobie następną pieczęć, z bramą [4]. Tak samo przynależność tej pieczęci potraktował w 2000 r. Marek Adamczewski, ale uznał ją za pierwszą znaną pieczęć Izbicy Kujawskiej [5].
W 2002 r. prawie stuletnie kontrowersje dotyczące pieczęci obu Izbic rozsądziła Komisja Heraldyczna przy MSWiA, opiniując projekt pieczęci urzędowej Izbicy Kujawskiej autorstwa niżej podpisanego: „Pieczęć z krzyżem łacińskim, jak słusznie zakładał K. Dorcz, rzeczywiście należy łączyć z Izbicą Kujawską a nie z Izbicą w pow. krasnostawskim. Jednoznacznie przemawia za tym dokument z ową pieczęcią z 1553 r., w którym rajcy Izbicy („Consules oppidi Iszbica”) składają szos na ręce Jerzego Tolibowskiego („Georgius Thulibowski”) stolnika i poborcy brzeskiego (w Brześciu Kujawskim), a nie krasnostawskiego (Archiwum Główne Akt Dawnych, ASK IV, ks. 4, nr 432)” [6].
W 2013 r. podobnie wypowiedział się Henryk Seroka i niejako podsumowując dotychczasowe interpretacje pieczęci stwierdził, że „rzekomy historyczny herb gminy Izbica wyrasta z fałszywych przesłanek historycznych i wymagać będzie ponownego opracowania” [7].
Zupełnie na marginesie można dodać, że historyczny związek Izbicy z krzyżem kawalerskim dostrzeżono jedynie na przedwojennej pieczęci z wyobrażeniem odznaki Polskiej Organizacji Wojskowej oraz napisem w łukach górnym i dolnym: KOŁO LOKALNE ZWIĄZKU PEOWIAKÓW * w IZBICY n/ WIEPRZEM *; śr. 38 mm.
Pieczęć Koła lokalnego Związku Peowiaków w Izbicy n/Wieprzem, kolekcja prywatna
(źródło: www.sigillarium.pl)
Przypisy:
[1] Władysław Ćwik, Miasta królewskie Lubelszczyzny w drugiej połowie XVIII wieku, Lublin 1968, s. 8.
[2] Antoni Chomicki, Herby miast i ziem polskich, Warszawa 1939, s. 42.
[3] Jan Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990, s. 53.
[4] Krzysztof Dorcz, Izbica Kujawska – herb miasta, Izbica Kujawska 1994, s. 10 n.
[5] Marek Adamczewski, Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2000, s. 165.
[6] Pismo Ministra SWiA z 11 IV 2002 r., AP/300–171/01/2002/AMi KH-529/EK; Krzysztof Dorcz, Uwagi o herbach i dawnych pieczęciach miejskich Izbicy Kujawskiej, w: „Ziemia Kujawska”, t. 16, 2003, s. 193-195.
[7] Henryk Seroka, Herb miasta Krasnystaw i kwestia herbu gminy Izbica, w: „Nestor”, nr 1 (23) 2013, s. 12.