W czerwcu dzięki uprzejmości kolejnych kolekcjonerów – pozytywnie nastawionych do dzielenia się wiedzą o obiektach sfragistycznych – pozyskano do Galerii Sigillarium.pl fotografie dwunastu tłoków pieczętnych. Wśród nich znajduje się m.in. tłok pieczętny miasta Brójce (Brojce) z okresu Księstwa Warszawskiego. Miejscowość ta w XVI wieku, jako miasto królewskie, należała do starostwa babimojskiego w powiecie kościańskim województwa poznańskiego. Status miasta utrzymywany był przez ponad 500 lat (od 1428 do 1946). Podstawą gospodarki tej miejscowości było rzemiosło i w mniejszym stopniu rolnictwo. W XVIII w. szczególnie rozwinęło się sukiennictwo, istniały też cechy szewców, garncarzy, młynarzy, piekarzy, krawców i browarników, regularnie odbywały się targi i jarmarki. Dawną, drewnianą zabudowę Brójec zniszczyły dwa wielkie pożary w latach 1657 i 1807. Na wieży kościoła parafialnego zachował się jeden z najstarszych dzwonów na terenie powiatu międzyrzeckiego. Jest to instrument spiżowy, wykonany w 1504 r. przez nieznanego ludwisarza.
Kolejnym ciekawym tłokiem pieczętnym – ze względu na wysoką rangę dysponenta – jest tłok Zarządu Guberni Suwalskiej, powstałej w 1867 r. z północnej części guberni augustowskiej. Obecnie większa część dawnej guberni suwalskiej należy do Litwy, jej południowo-zachodni fragment do Polski, a kilka gmin z dawnego powiatu augustowskiego do Białorusi.
Innym ciekawym tłokiem pieczętnym jest tłok Komisarza Ziemskiego powiatu pleszewskiego z godłem Wielkiego Księstwa Poznańskiego umieszczonym w polu pieczęci. Urząd komisarza ziemskiego wprowadzono na początku XIX wieku jako część administracyjnych struktur Królestwa Prus. Był to urząd średniego szczebla w hierarchii administracyjnej. Komisarz ziemski pełnił funkcje zbliżone do współczesnego starosty. Miał on szeroki zakres obowiązków, które obejmowały m.in.: nadzorowanie administracji powiatowej (w tym zarządzanie finansami publicznymi, podatkami i budżetem powiatu), koordynowanie działań policji oraz innych służb porządkowych w powiecie, zajmował się także wspieraniem rozwoju rolnictwa i przemysłu w regionie oraz nadzorowaniem gospodarki rolnej, lasów, dróg oraz infrastruktury lokalnej.
Wśród pozyskanych tłoków pieczętnych warto wskazać także tłok dozoru kościelnego z miejscowości Czastary leżącej na ziemi wieluńskiej. Posiada on rzadko spotykaną na rynku kolekcjonerskim sygnaturę wytwórcy „R. TENDLER w CZĘSTOCHOWIE”.
Tłoki pieczętne zaprezentowano poniżej w kolejności alfabetycznej względem nazwy miejscowości przywołanej w legendzie lub odtworzonej ze źródeł historycznych (dodatkowo zostaną one umieszczone równolegle w odpowiednich grupach tematycznych w sekcji -> Galeria – zbiory prywatne).
Tłoki pieczęci i stempli z ziem historycznie związanych z państwem polskim
1 | kolekcja prywatna |
2 | BRÓJCE (BROJCE) Miasto |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 29 mm |
5 | wklęsłoryty |
6 | – |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 89 mm |
7b | 85,5 mm |
7c | 3,5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: PIECZĘC MIASTA BROIEC |
10 | W polu pieczęci, na tle gronostajowego płaszcza zwieńczonego koroną królewską, herb Księstwa Warszawskiego, na tarczy dzielonej w słup, w polu pierwszym herb Saksonii, w drugim herb Orzeł Biały. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | Według M. Adamczewskiego widoczną nad tarczą koronę królewską, zgodnie ze statusem państwa (Księstwo Warszawskie), należy interpretować jako mitrę książęcą. |
1 | kolekcja prywatna |
2 | BRWILNO Kasjer Kasy Oszczędnościowo – Pożyczkowej |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 32,5 mm |
5 | wklęsłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 86,5 mm |
7b | 79 mm, w tym skuwka 5 mm (Ø 16 mm) |
7c | 7,5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: * КАССИРЪ БРBИЛЬНСКОЙ ГМИН (ной). ССУДО – СБЕРЕГ (ательной). КАССЫ ПЛОЦК (aго). УѢЗ(да). |
10 | W polu pieczęci herb guberni płockiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy dwie baszty, między którymi znajdują się dwa skrzyżowane klucze, a nad nimi trzy skrzyżowane kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | po 1869 r. |
1 | kolekcja prywatna |
2 | CZASTARY Dozór kościelny |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 32 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | na rancie matrycy sygnatura wytwórcy: R. TENDLER // w CZĘSTOCHOWIE |
7 | uchwyt toczony o kulistej gałce (na szczycie gałki napis Частари) |
7a | 118 mm |
7b | 111,5 mm, w tym skuwka 10 mm (Ø 13 mm) |
7c | 6,5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w półotoku górnym: * ВЕЛЮНСКIЙ УЕѢДЪ w dwóch półotokach dolnych: ЧАСТАРСКIЙ // КОСТЕЛЬНЫЙ ДОЗОРЪ |
10 | W polu pieczęci herb guberni kaliskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy baranka, po bokach którego znajdują się dwa kłosy. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | po 1869 r. |
1 | kolekcja prywatna |
2 | LELICE Wójt gminy |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 31 mm |
5 | wklęsłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 92 mm |
7b | 85 mm |
7c | 7 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w polu poniżej wyobrażenia napieczętnego: ВОЙТѢ // ЛEЛИЦКОЙ ГМИНЫ // ПЛОЦКАГО УѢЗДА |
10 | W polu pieczęci, wizerunek dwugłowego orła ukoronowanego ze wstęgami pod wspólną koroną, z berłem i jabłkiem w szponach. Wizerunek ustalony dla małego herbu Rosji w 1857 r. Poniżej nazwa dysponenta w trzech wierszach. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | ODOLANÓW Komisarz obwodowy |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 31,5 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 99 mm |
7b | 94 mm |
7c | 5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła, minuskuła |
9b | w otoku: AMTS ’ SIEGEL DES KOEN (iglich): DISTRICTS ‘ COMMISSARIUS w polu (poniżej wizerunku napieczętnego): ADELNAUER // KREISES. // No 3. |
10 | W polu pieczęci orzeł pruski w koronie, z berłem i jabłkiem w szponach oraz monogramem FR na piersi. Poniżej napis w trzech wierszach. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | PLESZEW Królewsko-Pruski Radca Ziemski |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 34 mm |
5 | wklęsłoryty |
6 | – |
7 | uchwyt toczony o kulistej gałce |
7a | 105 mm |
7b | 101,5 mm (brak skuwki) |
7c | 3,5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w półotoku górnym: KÖN (iglich). PR (eussisches). LANDRATH D (er). PLESCHEN. KREIS. w polu poniżej obrazu napieczętnego (pod belką): KR (ólewsko). PR (uski). RADCA ZIEM (ski). // POW (iatu). PLESZEW (skiego). |
10 | W polu pieczęci godło Wielkiego Księstwa Poznańskiego – orzeł pruski w koronie cesarskiej, trzymający w szponach miecz i berło, a na piersi tarczę z polskim orłem, tarcza zwieńczona koroną. Poniżej, pod belką, napis w dwóch wierszach. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | PNIEWITE Urząd Stanu Cywilnego |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 27 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | – |
7 | uchwyt toczony o kulistej gałce |
7a | 70,5 mm |
7b | 63,5 mm, w tym skuwka 10 mm (Ø 15,5 mm) |
7c | 7 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: * [K (öniglich). PR (eussisches).] STANDESAMT PNIEWITTEN // KR (eis). KULM |
10 | W polu pieczęci orzeł pruski w koronie, z berłem i jabłkiem w szponach oraz monogramem FR na piersi. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | SARNOWO Wójt gminy |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 31 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 106 mm |
7b | 99 mm, w tym skuwka 10 mm (Ø 18,5 mm) |
7c | 7 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: * ВОЙТЪ ГМИНЫ САРНОВО ПЛОНСКАГО УҌЗДА. |
10 | W polu pieczęci herb guberni warszawskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy snop zboża przecięty wpół rzeką. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | po 1869 r. |
1 | kolekcja prywatna |
2 | SUWAŁKI Zarząd Guberni |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła 32 mm |
5 | wklęsłoryty |
6 | – |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 86 mm |
7b | 79 mm, w tym skuwka 10 mm (25 mm)( |
7c | 7 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: * СУВАЛКСКАГО ГУБEРНСКАГО ПРАВЛЕНIЯ |
10 | W polu pieczęci wizerunek dwugłowego orła ukoronowanego ze wstęgami pod wspólną koroną, z berłem i jabłkiem w szponach. Na piersi orła tarcza z Pogonią Ruską, wokół łańcuch Orderu św. Andrzeja, na skrzydłach orła po cztery tarcze herbowe ziem Cesarstwa Rosyjskiego. Wizerunek ustalony dla małego herbu Rosji w 1857 r. Na zewnątrz wokół pola pieczęci pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | TRZCINICA Sołtys |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 31 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka oraz sygnatura wytwórcy (wybita odwrotnie w stosunku do płaszczyzny matrycy): EHLERT // POSEN |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 113 mm |
7b | 106 mm w tym skuwka 13 mm (Ø 16 mm) |
7c | 7 mm |
8 | – |
9a | majuskuła, minuskuła |
9b | w półotoku górnym: SCHULZEN – AMT zu STRENZE w półotoku dolnym: KR (eis): SCHILDBERG. |
10 | W polu pieczęci orzeł pruski w koronie, z berłem i jabłkiem w szponach oraz monogramem RW na piersi. Na zewnątrz pola pieczęci pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | WIŚNIEWO Sołtys |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 30 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | – |
7 | uchwyt toczony o spłaszczonej gałce |
7a | 94 mm |
7b | 85,5 mm |
7c | 8,5 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w półotoku górnym: · SCHULZENAMT WISNIEWO w półotoku dolnym: KREIS WONGROWITZ · |
10 | W polu pieczęci orzeł pruski w koronie, z berłem i jabłkiem w szponach oraz monogramem RW na piersi. Na zewnątrz pola pieczęci pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | – |
1 | kolekcja prywatna |
2 | ZAPOLICE Wójt gminy |
3a | mosiądz |
3b | drewno |
4 | okrągła Ø 32,5 mm |
5 | wypukłoryty |
6 | na rancie matrycy znacznik prawidłowego ustawienia tłoka |
7 | – |
7a | 78 mm |
7b | 72 mm (brak skuwki) |
7c | 6 mm |
8 | – |
9a | majuskuła |
9b | w otoku: * ВОЙТЪ ГМ (ины). ЗАПОЛИЦЭ ЛАСКАГО УҌЗ (да). |
10 | W polu pieczęci herb guberni piotrkowskiej (wz. 1869 r.) przedstawiający na tarczy trzy wrzeciona w pas. Nad tarczą korona cesarska. Po bokach tarczy wieniec z dębowych liści przeplatany i przewiązany u dołu wstęgą Orderu św. Andrzeja. Na zewnątrz, wokół pola pieczęci, pojedyncze obrzeżenie ciągłe. |
11 | – |
12 | po 1869 r. |