Na Wydziale Historii UAM w Poznaniu 10 listopada 2022 odbyła się prezentacja książki pt. Sfragistyka w warsztacie badawczym historyka dziejów najnowszych, wydanej w ramach cyklu „Studia i Materiały Poznańskiego IPN”, Tom LIII.
Książka może być interesująca nie tylko dla zawodowych sfragistyków i archiwistów, ale także dla kolekcjonerów pieczęci, szczególnie z okresu II wojny światowej i PRL. Praca zawiera wiele ciekawych opisów zbiorów pieczęci (odcisków i tłoków), a do tego autorzy często podążają ich śladami, odkrywając i prezentując nieznane lub mało znane obszary z naszej najnowszej, złożonej historii. Czytelnicy znajdą w tym opracowaniu wiele niesłychanie interesujących materiałów. Między innymi prezentację pieczęci używanych w obozach koncentracyjnych Auschwitz i Stutthof, charakterystykę pieczęci wykorzystywanych do udanych mistyfikacji w okresie wczesnego podziemia niepodległościowego, pieczęcie z koncertów rockowych w Jarocinie, a kończąc na Mennicy Państwowej – wytwórcy pieczęci urzędowych. Warto też podkreślić bardzo atrakcyjną szatę graficzną z licznymi i ciekawymi zdjęciami tłoków pieczętnych oraz ich odcisków.
Publikacja dotyczy rozważań i badań sfragistycznych okresu dziejów naszej historii, który rozpoczął się agresją Niemiec hitlerowskich i stalinowskiej Rosji na państwo polskie, a zakończył się wraz z ostateczną likwidacją komunistycznego państwa w Polsce. Zagadnienia dotyczące sfragistyki tego okresu stanowiły dotychczas „białą plamę”, ponieważ w podejmowanych badaniach koncentrowano się głównie na pieczęciach miejskich z ostatnich dwu stuleci, które wykorzystywano głównie jako przekazy do badań nad herbami miast, a także pieczęciach wiejskich, również wykorzystywanych przede wszystkim z perspektywy heraldyki samorządowej. Inne typy pieczęci z rzadka były obiektem zainteresowań badawczych historyków. Ważny przełom w postrzeganiu pieczęcie z XIX i XX w. przyniosły dopiero ostatnie lata, w których znacznie zintensyfikowano rodzime badania sfragistyczne. Dlatego pojawienie się tej publikacji otwiera wrota dla kolejnych szczegółowych analiz i nowych odkryć. W zasadzie każdy historyk i kolekcjoner pieczęci (dokumentów) z PRL powinien być wyposażony w podstawową wiedzę o systemie sfragistycznym z tego okresu, ponieważ dzięki temu możliwe jest –w określonych oczywiście granicach – stwierdzenie, czy dany (badany) dokument został wystawionym zgodnie z obowiązującym systemem kancelaryjnym, czy też jest to dokument mający znamiona nadużycia lub nawet fałszerstwa.
Książkę otwierają trzy teksty o charakterze wprowadzającym (Edwarda Skibińskiego, Rafała Kościańskiego i Pawła Stróżyka). Publikowane studia, komunikaty i materiały obejmują problematykę typariuszy, stempli, odcisków pieczętnych, zawierają ich opisy, a także uwzględniają ich zastosowanie, szczególnie podczas II wojny światowej oraz w okresie komunistycznym w Polsce.
Dla czytelnika pasjonującego się sfragistyką szczególnie wartościowym może okazać się tekst Pawła Stróżyka. Między innymi wskazuje on, że w stosunku do definicji początku okresu stalinowskiego na ziemiach polskich należy przesunąć zegar badawczy z daty „1944” na „1939”, kiedy to nastąpiła agresja Rosji sowieckiej na nasz kraj i wprowadzenie na części ziem systemu administracyjnego okupanta. Porusza także zagadnienie konieczności uporządkowania niektórych (ważnych) pojęć stosowanych w terminologii sfragistycznej oraz wskazuje na potrzebę podejmowania badań sfragistycznych w kolejnych obszarach, w tym m.in. dotyczących polskiego państwa podziemnego.
Ze względu na zróżnicowaną problematykę poszczególne referaty zawarte w książce zostały zaprezentowane w układzie alfabetycznym, według nazwisk autorów.
Szymon Bauman przedstawił informację dotyczącą stosowania pieczęci przez rabinów i Żydowskie Organizacje Wyznaniowe w 1947 r.
Anna Chmielewska-Metka oraz Łukasz Przybyłka opisali pieczęcie stosowane w latach 1946-1989 przez Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej w Turku.
Paulina Chrząszcz w swoim referacie zaprezentowała 47 typariuszy używanych przez Centralny Zarząd Budowlany SS i Policji w Auschwitz.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Auschwitz-2-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Auschwitz-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka-1024x578.jpg)
Il. 1 i 2. Pieczęć Specjalnego Zarządu Budowlanego dla Założenia Obozu Jeńców Wojennych (PMA-B)
Tomasz Cieślak przygotował opis 59 pieczęci używanych podczas festiwali muzycznych w Jarocinie.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Jarocin-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 3. Festiwal Muzyków Rockowych 1989 (MRJ-SPR)
Janusz Giersz podjął się omówienia historii i tradycji wytwarzania pieczęci przez Mennicę Państwową. W referacie zwrócił uwagę na różne typy pieczęci urzędowych wykorzystywanych przez władze w okresie Polski ludowej, z uwzględnieniem ówczesnych regulacji prawnych wynikających z przepisów wprowadzonych na mocy ustaw. Autor jednocześnie zwrócił uwagę na zjawisko wykonywania w Mennicy pieczęci z wykorzystaniem matryc przedwojennych, co łączyło się z usuwaniem przez pracowników Mennicy korony zwieńczającej głowę orła. Precedens taki, w przypadku pieczęci o średnicy 46 mm, trwał aż do 1989 r.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Pelnomocnik-Rzadu-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-1.jpg)
Il. 4. Pełnomocnik Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej D/S Gospodarki Wodnej na Wodach Granicznych (zbiory prywatne autora)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Urzad-Gospodarki-Morskiej-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-1.jpg)
Il. 5. Urząd Gospodarki Morskiej (zbiory prywatne autora)
Rafał Kościański zaprezentował praktyczne wykorzystanie pieczęci przez jedną osobę (Stanisława Staszewskiego), które wprowadziło w błąd władze bezpieczeństwa i stworzyło wśród funkcjonariuszy przekonanie o istnieniu kilkudziesięcioosobowej organizacji konspiracyjnej, mającej działać w latach 1946-1947 na terenie powiatu kościańskiego.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Polska-Podziemna-Armia-Narodowa-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 6. Polska Podziemna Armia Narodowa (AIPN Po)
Leszek Koźmiński zwrócił uwagę na aspekt badania autentyczności pieczęci oraz odbitek pieczęci, nieodzowny w ramach badań kryminalistycznych. Usystematyzował także metody fałszowania pieczęci.
Aleksandra Kuligowska podjęła się próby klasyfikacji pieczęci Milicji Obywatelskiej oraz Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Poznaniu na podstawie odcisków zawartych w księgach ewidencji pieczęci znajdujących się w zasobach IPN.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Komenda-MO-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 7. Komenda Milicji Obywatelskiej (AIPN Po)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Komenda-MO-do-pakietow-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 8. Komenda Milicji Obywatelskiej województwa poznańskiego
(AIPN Po)
Mariusz Naworski opisał stemple wykorzystywane przez Wojewódzki Urząd Cenzury w Lesznie w stanie wojennym na terenie województwa leszczyńskiego oraz w rejonowych urzędach cenzury w Lesznie, Kościanie, Gostyniu i Rawiczu.
Katarzyna Okoniweska zaprezentowała pieczęcie z okresu okupacji niemieckiej, znajdujące się w Archiwum Muzeum Stutthof w Sztutowie, w tym pieczęcie Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Oboz-Stutthof-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 9. Lekarz SS obozu koncentracyjnego w Stutthof
(AMS Sztutowo)
Piotr Orzechowski zestawił i usystematyzował według przeznaczenia 40 odcisków pieczętnych znajdujących się w sprawozdaniach powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego z lat 1945-1954.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Powiatowy-Urzad-Bezpieczenstwa-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 10. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Wągrowcu
(AIPN Po)
Agata Wąsewicz-Madejek zaprezentowała pieczęcie wykorzystywane przez organizację wytwarzającą dokumenty legalizacyjne dla członków podziemia niepodległościowego.
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Notariusz-w-Mikolajowie-Spragistyka-w-warsztacie-historyka-ksiazka.png)
Il. 11. Notariusz w Mikołajewie n/ON, Stanisław Piotrowski (AIPN Wr)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Starosta-Powiatowy-Grodzienski-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka.jpg)
Il. 12. Starosta Powiatowy Grodzieński (AIPN Wr)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Wojsko-Polskie-2-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 13. Wojsko Polskie, Warszawski Punkt Przesyłowy Nr (AIPN Wr)
![](https://sigillarium.pl/wp-content/uploads/2022/11/IPN-Wojsko-Polskie-Sfragistyka-w-warsztacie-historyka-Ksiazka.jpg)
Il. 14. Wojsko Polskie, Szef Zaopatrzenia Departamentu Służb Zdrowia (AIPN Wr)
Zbigniew Wielgosz zwrócił uwagę na fakt używania pieczęci w gimnazjum i liceum w Kościanie po II wojnie światowej. Na pieczęci powojennej figurowała nazwa patrona szkoły (św. Stanisława Kostki) nadana w okresie II RP.
Antoni Zieliński zwrócił uwagę, że w IPN przechowywane są zbiory materiałów szeregu różnych, specyficznych instytucji, których zadaniem było m.in. tworzenie fałszywych tożsamości. Ponadto urzędy te wchodziły w posiadanie pieczęci z czasów okupacji, organizacji podziemia zbrojnego, Solidarności, partii politycznych, organizacji społecznych, a nawet osób prywatnych.
Zaprezentowany w książce zbiór informacji zapewne będzie stanowił zachętę do prowadzenia dalszych badań i dyskusji w obszarze sfragistyki czasów najnowszych. Zdaniem Pawła Stróżyka „taki impuls wydaje się konieczny i pilny, aby na stałe wprowadzić tę naukę pomocnicza historii do warsztatu historyka XIX i XX w. i uświadomić badaczom korzyści płynące z zastosowania zdobyczy nauki o pieczęciach na etapie krytyki źródeł historycznych”.
Książkę można kupić > tutaj